Co to jest "Wolna gmina"?

[Bagins]

T:"co to jest WOLNA GMINA?"

Witam
Czy ktoś zna nazewnictwo administracyjne z około 1880 roku i może powiedzieć co to jest "Wolna gmina" lub z rosyjskiego Autonomiczna gmina? Mam taki zapis w akcie ślubu: Mieszczanin z wolnej gminy X z miasta Y.
W tym przypadku jest to zabór rosyjski i miasto Y wcale nie leży w gminie X. Być może urodził się w wolnej gminie ale potem zamieszkał w innym mieście.
W każdym razie ciekawi mnie jakimi prawami rządziła się Wolna gmina i jakie miała przywileje?

Artur

[Virg@]

Witaj Arturze,

X, Y, i tym podobnie, kojarzy się z rozwiązywaniem zadań matemetycznych z jedną, dwiema … niewiadomymi.
Nam, zapewne, dużo łatwiej byłoby pomóc Tobie, gdybyśmy znali nazwę miasta oraz gminy i nie byli zmuszani do rozwiązywania zadania z niewiadomymi.
Ponadto inni czytając odpowiedzi i wyjaśnienia biegłych w problematyce prawno-administracyjnej XIX wieku mogliby, być może, wynieś wiedzę o interesujących i ich miejscowościach.

Znalazłam, związany z poruszonym przez Ciebie tematem, tekst prof. nadzw. dr hab. Marty Grzybowskiej, Samorząd i wspólnoty lokalne. Może jego lektura rozjaśni Tobie nieco zagadnienie jakimi prawami rządziła się wolna gmina i jakie miała przywileje w XIX wieku.

Pozdrawiam –
Virg@

[Bagins]

Virg@, dziękuję za odpowiedź. Chciałem sprawę uogólnić i bardziej zapytać się o prawa takiej gminy, ale jeśli jest potrzeba to podam dokładnie:

Mieszczanin Bystrzyckiej autonomicznej gminy, kawaler z Horyńgrodu.

Horyńgród jest na Wołyniu koło Tuczyna. Najbliższa miejscowość Bystrzyce jest niedaleko (ale to nie jest gmina) bo koło Ludwipola . Dlatego myślę, że nie może chodzić o tą najbliższą miejscowość, a niestety nie ma podanych innych wskazówek np. powiatu lub województwa. W spisie miejscowości Rzeczpospolitej są 3 gminy Bystrzyca:
- pow Robczyce woj krakowskie
- pow Drohobycz woj lwowskie
- pow Mogilno woj poznańskie
Może któraś z nich miała status - wolna?
Pozdrawiam
Artur

[Bagins]

Przepraszam z pośpiechu pomyliłem literkę : w krakowskim pow Ropczyce.
Art

[Virg@]

Mieszczanin Bystrzyckiej autonomicznej gminy, kawaler z Horyńgrodu.
[…] 3 gminy Bystrzyca:
- pow Robczyce woj krakowskie
- pow Drohobycz woj lwowskie
- pow Mogilno woj poznańskie […]

Pomyślałam, że jeszcze w grę może wchodzić Bańska Bystrzyca (słow. Banská Bystrica, węg. Besztercebánya, niem. Neusohl, łac. Neosolium) - miasto w środkowej Słowacji, w tradycyjnym regionie Horehronie. Ośrodek administracyjny kraju bańskobystrzyckiego i powiatu Banská Bystrica.
Osadnictwo w okolicach Bańskiej Bystrzycy datuje się jeszcze z epoki kamienia, a pod koniec XVIII wieku stała się siedzibą władz komitatu Zólyom (Zwoleń) - gdy przeniesiono tam w 1769 roku siedzibę żupana. „Stolice komitatów mieściły się w najsilniejszych grodach, od nich też w większości wzięły swoje nazwy. Z czasem komitaty stały się jednostkami samorządu terytorialnego, cieszącymi się dużą autonomią”.
Pozdrawiam –
Virg@

[Wladyslaw_Moskal]

Virg@, dziękuję za odpowiedź. Chciałem sprawę uogólnić i bardziej zapytać się o prawa takiej gminy, ale jeśli jest potrzeba to podam dokładnie:

Mieszczanin Bystrzyckiej autonomicznej gminy, kawaler z Horyńgrodu.

Horyńgród jest na Wołyniu koło Tuczyna. Najbliższa miejscowość Bystrzyce jest niedaleko (ale to nie jest gmina) bo koło Ludwipola . Dlatego myślę, że nie może chodzić o tą najbliższą miejscowość, a niestety nie ma podanych innych wskazówek np. powiatu lub województwa. W spisie miejscowości Rzeczpospolitej są 3 gminy Bystrzyca:
- pow Robczyce woj krakowskie
- pow Drohobycz woj lwowskie
- pow Mogilno woj poznańskie
Może któraś z nich miała status - wolna?
Pozdrawiam
Artur

Witam,
nie mozna interpretowac starych dokumentow, posiadajac wspolczesna
wiedze o administracji.

Zygmunt Gloger w "Encyklopedii staropolskiej" pisze tak;
"Dopiero nowa administracja kraju, po upadku Rzplitej przez rządy rozbiorcze wprowadzona, użyła z czasem wyrazu gmina za urzędową nazwę autonomicznej wiejskiej cząstki powiatu zarządzanej przez wójta. "
...."Zwykle więc gmina odpowiadała granicy większych dóbr lub połączonych w jedną kilku mniejszych i dostawała nazwę największego w jej obrębie majątku, którego właściciel zostawał urzędowym wójtem, utrzymującym oddzielnego oficjalistę do prowadzenia ksiąg ludności, wydawania rozmaitych świadectw, paszportów, i do licznych czynności porządkowo-policyjno-administracyjnych, jak np. kontrola szarwarku, chwytanie złoczyńców, sądownictwo patrymonjalne, bezpieczeństwo publiczne, dobry stan mostów i drogowskazów i t. d. Wiele gmin odznaczało się wówczas pod tymi względami wzorowym porządkiem."

Wg Glogera, juz znalazles ta .... autonomiczna gmine;

"Horyńgród jest na Wołyniu koło Tuczyna. Najbliższa miejscowość Bystrzyce jest niedaleko ....... bo koło Ludwipola . Dlatego myślę, że nie może chodzić o tą najbliższą miejscowość [ wg mnie ... chodzi wlasnie o ta najblizsza miejscowosc !!!], a niestety nie ma podanych innych wskazówek np. powiatu lub województwa.

Z Swiatecznymi Pozdrowieniami,
Wladyslaw

[Bagins]

Wg Glogera, juz znalazles ta .... autonomiczna gmine;

Władysławie, dzięki za informację. Ale mam jedną wątpliwość. Przeglądałem już trochę mikrofilmów i nigdy nie widziałem, aby w księdze metrykalnej wpisywano jakąkolwiek sąsiednią gminę. Zawsze podawano miejscowość i (jeśli była inna) parafię do jakiej ona należy. To parafia była tym podziałem "administracyjnym". Natomiast, dopiero gdy odległość była duża podawano inne informacje o przynależności administracyjnej np. (jeśli inny zabór) poddany austyiacki...., albo województwo....itp.
Dlatego ten zapis o gminie jest niezwykły.
Artur

[SzotowskaM]

Znalazłam w internecie taki fragment
"Jeśli uznamy za słuszny zapis austriackiej prowizorycznej ustawy o gminach z 17 marca 1849 r. która mówiła, że podstawą wolnego państwa jest wolna gmina..."
Może warto znaleźć ustawe o której mowa?Być może tam będzie dokładniejsze wyjaśnienie pojęcia "wolna gmina" od strony prawnej

[Bagins]

Po latach przyszło rozwiązanie zagadki. Niby coś innego, a jednak wyszło na to samo, bo chodzi o niezależny samorząd.

Poprzednio nie prawidłowo odczytałem z metryki ślubu zapis o dość nietypowym pochodzeniu pana młodego, zamiast parafii lub miejscowości, wydawało mi się, że jest "bistricko-awtonowickie obszczestwo" (Bystrzycka autonomiczna wspólnota), a faktycznie tam jest "bistricko-antonowiskie obszczestwo" (jedna litera) czyli chodzi o Bystrzycko-Antonowieckie Stowarzyszenie Mieszczan w powiecie Rówieńskim na Wołyniu czyli określając ogólnie to: samorządową wspólnotę mieszczan w powiecie wiejskim. Nie wiem czy istnieje oficialne tłumacznie lub nasza nazwa takiej wspólnoty ale pomyślałem. że można by się pokusić o, określenie tego (bez carskich ograniczneń) jako Wiejska Wspólnota Szlachecka, bo przecież na wsi nie mieszkali żadni mieszczanie, a takie określenie zaczęto w pewnym momencie stosować w metrykach do określania szlachty zagrodowej. Tym bardziej, że to właśnie takie rodziny są tam wymienione.

Natrafiłem na to przeszukując Wikimedię. W zakładce pokazującej skany z Archiwum Rówieńskiego są takie księgi:
https://commons.wikimedia.org/wiki/Cate ... vne_Oblast

Imienny spis mieszczan chrześcijan Bystrzycko-Antonowieckiej Wspólnoty
(Посімейні списки міщан християн Бистрицько-Антонівського товариства)
ДАРО 165-1-2. 1874.
ДАРО 165-1-14. 1886.
ДАРО 165-1-25. 1913-1922.

Dwie starsze księgi mają alfabetyczny spis wg nazwiska co przyspiesza wyszukiwanie. Minusem jest to, że nie ma przypisania do miejscowości czy wsi (sama lista rodzin). Nie wiem konkretnie, o które miejscowości chodzi, bo to nie jest wpólnota dwóch sąsiednich miejscowści np. leżących na dwóch przeciwległych brzegach Słuczy. Bystrzyce są jedne ale Antonówki są dwie i w dość sporych odległościach od Bystrzyc. Można jedynie założyć, że obejmuje to teren parafii niewirkowskiej (Niewirków) przede wszystkim ale zachacza też o sąsiednie parafie: berezeńską, tuczyńską. Zastanawiam się czy spis nie został zrobiony na podstawie ksiąg spowiadanych po kolei wg miejscowości, a jedynie nie są one podane.

Na sieci znalazłem dwa dokumenty wzmiankujące ten Bystrzycko-Antonowiecki samorząd:

МІЩАНСЬКІ ОРГАНИ СТАНОВОГО САМОВРЯДУВАННЯ В УКРАЇНІ (кінець ХVIII — початок ХХ ст.) 2016
Miesczański organ stanowego samorządu na Ukrainie (koniec XVIII - początek XX w.)
https://shron1.chtyvo.org.ua/Shandra_Va ... u2rp0kmgm3
Sam tytuł jest trochę dziwny, bo na koniec XVIII wieku Wołyń był osobnym rejonem i Ukraina też była oddzielnym rejonem.

Na stronie 164 jest napisane (tłumaczenie własne):
Jako pierwsza zaczęła tworzyć własny samorząd w 1881 r. gmina mieszczańska Bystrzytcko-Antonowiecka Obwodu Rówieńskiego województwa wołyńskiego, poprzez reprezentanta Murcha-Murawieckiego zwróciła się, omijając wszystkie instancje, do departamentu ekonomicznego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Chodziło o utworzenie własnego zarządu mieszczańskiego, odrębnego od urządu rówieńskiego. Generalny gubernator Kijowa nie poparł tej prośby.
Nie pozwolił na podobny apel ze strony mieszczan Nowogrodzkej Budy, powiatu Żytomierski, wołyńskiej prowincji, biorąc pod uwagę, że w miastach prywatnych, zgodnie z prawem powinna zostać utworzona uproszczona administracja miejska. Nie czekając na pozwolenie, mieszczanie z prywatnych miast Równe, Ostróg, Zasław i Starokonstantynów, które podlegały Dumie Miejskiej Nowogradu Wołyńskiego, przeprowadzili wybory i w każdym mieście wprowadzono starostę (z dwoma zastępcami). Podobne prośby wpłynęły od Generalnego Gubernatora również z Guberni Podolskiej.

Oraz
ВІСНИК ЛЬВІВСЬКОГО УНІВЕРСИТЕТУ Серія юридична Випуск 51 / VISNYK OF THE LVIV UNIVERSITY Series Law Issue 51 / 2010
https://law.lnu.edu.ua/wp-content/uploa ... %BA-51.pdf
Goniec/zwiastun Lwowskiego Uniwersytetu Seria prawnicza nr 51

Na stronie 60 jest napisane (tłumaczenie własne):
Podporządkowanie i odpowiedzialność uproszczonej administracji publicznej powinna być taka sama jak przypisana radom miejskim, gdzie nie wprowadzono Regulaminu Miejskiego z 1870 roku. Zarząd wojewódzki uchwałą z 18 lutego 1881 r. i pismem z 15 kwietnia 1881 r. pod nr 676 wskazał Dumie Miejskiej Nowogrodu Wołyńskiego potrzebę przeprowadzenia wyborów starosty miejskiego, z jednym i z dwoma zastępcami na walnych zgromadzeniach kupców i mieszczan w miastach Równem, Ostrogu, Zasławiu, Starokonstantynowie. Społeczności miejskie, które istniały na wsiach, jak np. Bystrzycko-Antonowiecka powiatu rówieńskiego podlegała (prz. tłum: podatkom?) administracji mieszczańskiej miast. Dlatego też zarząd wojewódzki przypisał powiatowym naczelnikom Policji Równego (zarządzenie nr 681), Ostroga (zarządzenie nr 682), Zasławia (zarządzenie nr 683), Starokonstantyna (zarządzenie nr 684) podjęcie kroków w celu przeprowadzenia wyborów. Zgodnie z propozycjami Generalnego Gubernatora z 9 i 18 lipca 1881 r., pod nr 3249 i 3453, walne zgromadzenia mieszczan Równego, Ostroga, Zasławia i Starokostyantynowa miały bezzwłocznie przeprowadzić wybory starostów mieszczańskich i ich zastępców.

Pozdrawiam
Artur