Kurzych_Krzysztof pisze:Dzień dobry!
Pragnę uzyskać wiedzę na temat mojego nazwiska Kurzych.
Bardzo dziękuję!
Witaj Krzysztofie.
Rozwikłanie prawdopodobnych znaczeń etymologicznych nazwiska jest zaledwie początkiem drogi wiodącej do ustalenia rzeczywistego pochodzenia nazwiska. Potwierdzeniem hipotezy, opartej na ogólnych zasadach powstawania i pochodzenia nazwiska, będzie dopiero kwerenda genealogiczna, od osoby po której dziedziczymy nazwisko. Nie zawsze, choć w wielu przypadkach badania różnych źródeł historycznych może doprowadzić nas do ustalenia prawdziwego pochodzenia nazwiska.
Jak każda nazwa, powstała ona w jakimś miejscu, czasie oraz została utworzona, wypowiedziana w konkretnej gwarze, dialekcie, języku. Mianu temu nadane zostało jakieś znaczenie, które znane jest tylko lokalnie lub/i większym rejonie albo obszarze. Zatem, jakie znaczenie może mieć nazwa osobowa Kurzych? Nazwy osobowe powstają między innymi od wyrazów pospolitych. Tak więc, nazwa osobowa Kurzych mogła powstać od nazwy pospolitej „kurzych”. Nazwy pospolite ( odapelatywne ) powstawały z użyciem różnych formatów i przyrostków ( sufiksów ). Moim zdaniem wyraz pospolity „kurzych” i nazwa osobowa „Kurzych” zakończona jest formatem z sufiskalnych elementem –ch. Format z sufiskalny z elementem –ch nacechowany jest emocjonalnie i zazwyczaj jest spieszczeniem lub/i zdrobnieniem. Zdrobnienia, spieszczenia odnoszą się do istot żywych jaki i rzeczy. Zdrobnienie nazwy osobowej zazwyczaj oznacza osobę mniej znaczącą albo mniejszą lub/i młodszą od nazywanej wyrazem podstawowym. Zdrobnienia niosą ze sobą duży ładunek emocjonalny, mają na celu też wywołanie u odbiorcy pożądanych emocji, zazwyczaj pozytywnej czasem ironicznej a niekiedy trochę pogardliwej. Zdrobnienia odnoszące się do rzeczy przeważnie mówią nam, że nazwa zdrobniała oznacza, że ta rzecz jest mniejsza, mniej znacząca lub/i wywołuje u nas jakieś emocje. Zatem, nazwisko Kurzych jest zdrobnieniem, spieszczeniem, które powstało od miana „kurz” poprzez dodanie do niego formatu z sufiskalnych –ch ( –ych ) [ kurz + ych = Kurzych ]. Wynika z tego, że nazwa osobowa Kurzych powstał od nazwy pospolitej „kurzych, a ten od apelatywu „kurz”. Miano „kurzych” jest czasownikiem albo przymiotnikiem. Tak więc, nazwa osobowa „Kurzych” jest nazwiskiem odczasownikowym lub odprzymiotnikowym. Czasownik odpowiada na pytanie: co robi? co się z nim dzieje? Przymiotnik określa cechy istot żywych, rzeczy, zjawisk, pojęć i stanów i odpowiada na pytanie: jaki? jaka? jakie? (a także – czyj? czyja? czyje? który? która? które?). Są to ważne informacje ponieważ mogą odpowiedzieć nam na wiele pytań odnośnie osoby, która po raz pierwszy została nazwana mianem „Kurzych” i dlaczego została tak nazwana tak a nie inaczej. Według teorii J. Bubaka, nazwiska chłopskie powstały z odpowiedzi na pytania "Jaki jest?", "Czyj jest?", "Skąd jest", "Co robi?", "Jak określano go potocznie?" i były kategorią pozalingwistyczną. Jeżeli nazwa osobowa „Kurzych” byłaby odpowiedzią na pytanie:
• Jaki jest? – to mówiło by nam o cesze jaką przypisywano danej osobie i od tej cechy nazwano konkretną osobę, to jest nadano jej przezwisko Kurzych;
• Czyj jest? – to mówi nam o przynależności do konkretnej rodziny ( rodu ). Może też oznaczać, że nazwa osobowa mogła powstać od imienia ojca lub matki i oznacza syna lub/i córkę Kurzycha lub Kurzychy albo w liczbie mnogiej syna / córkę / dzieci Kuchychów – jedno dziecko to Kurzych;
• Skąd jest? – z skąd pochodził, gdzie mieszkał; od nazwy geograficznej, fizjograficznej lub innej nazwy miejscowej, w sensie konkretnego miejsca o określonej nazwie;
• Co robi? – to mówi nam co dana osoba robiła, czym się zajmowała, jaki miała zawód, co wykonywała;
• Jak określano ją potocznie? – istnieje naprawdę wiele możliwości co go nazw osobowych i co one znaczą potocznie, w gwarze, w dialekcie, w konkretnym miejscu i czasie.
Niestety nie wiem co znaczyła nazwa osobowa „Kurzych” ( apelatyw „kurzych” ) w chwili gdy po raz pierwszy nazwano nią konkretną osobę. Nie wiem czym było miano „kurzych” w chwili gdy użyto po raz pierwszy do konkretnej osoby. Czy był to przymiotnik, czy był to czasownik? Ważnym jest ustalenie przybliżonej daty oraz miejsca nadania po raz pierwszy przezwiska „Kurzych” konkretnej osobie.
Przymiotniki oraz czasowniki powstają od rzeczowników. Rzeczownikiem od którego utworzono miano „Kurzych” jest wyraz „kurz” ( kurz + ych = kurzych ). Co oznacza apelatyw „kurz”? Kurz jest ( był ) wyrazem wieloznacznym. W różnym czasie słowo „kurz” miało kilka znaczeń i co innego oznaczało. Dr Maciej Malinowski w swoim artykule pt. „Kurna chata, czyli ‘chat bez komina’” między innymi napisał:
„Jak myślicie, skąd się wzięło powiedzenie kurna chata? Czy ma ono związek z wyrazem kura albo z określeniem dom na kurzej stopce?
Nie, nazwa kurna chata nie jest domem na kurzej stopce, a słowo kurny nie pochodzi od słowa kura.
Kurna chata (albo kurna izba) to inaczej ‘dawna, prymitywna chata, z podłogą klepiskiem, ścianami z desek, pozbawiona komina i przewodów odprowadzających dym’. Kiedy się w niej rozpaliło ogień (palenisko znajdowało się najczęściej w środkowej części chaty), dym uchodził przez otwór w najwyższym punkcie dachu.
Nic więc dziwnego, że nasi przodkowie nazywali takie prymitywne schronienie kurną chatą. Po prostu z niej się kurzyło, czyli ‘dymiło’, z zewnątrz cała wyglądała ona na zadymioną, zakopconą od dymu.
Pamiętajcie zatem, że słowo kurny w wyrażeniu kurna chata znaczy ‘dymny, dymiący, zadymiony’ i należy je łączyć z czasownikiem kurzyć, czyli ‘dymić, palić’, i prasłowiańskim wyrazem kurь ‘dym’. Pierwotnie bowiem formy kurzyć i kurz miały taki sens, dotyczyły dymienia, palenia.
Zamiast kurny mówiło się czasem kurzny lub kurlawy, np. kurzna chata, kurzna izba; kurlawa chata, kurlawa izba. Wszystkie określenia nazywały ‘pomieszczenie bez komina’.
Ale jeszcze dzisiaj można czasem usłyszeć zwroty typu Strasznie się kurzy z komina (czyli ‘dymi’); Co tak kurzysz jeden papieros za drugim, w pokoju jest popielato od dymu (tzn. ‘palisz i dymisz’)? bądź przenośnie O, znowu mu się czupryna, łeb kurzy albo Znowu mu się z czupryny, ze łba kurzy, co znaczy, że ‘ktoś jest pijany, podpity’.
Muszę jednak w tym miejscu koniecznie dodać, że choć pierwotnie czasownik kurzyć znaczył ‘dymić, palić’, i od niego pochodzi nazwa kurna chata, to jednak później otrzymał on drugą definicję ‘rozniecać kurz, prószyć czymś sypkim’. Kurz oczywiście nie ma nic wspólnego z paleniem ani dymieniem, ale kiedy się coś spali, powstaje popiół, podobny do pyłu, np. tego, który pojawia się w powietrzu.
Tak oto słowo kurz (pierwotnie ’dym’) nabrało wtórnego znaczenia (‘drobne cząsteczki różnych ciał’), a od niego kurzyć (‘dymić, palić’) zaczęło znaczyć ‘rozniecać kurz’. Pamiętajcie o tym… (…)”.
Jeżeli nazwisko „Kurzych” jest polskim nazwiskiem, wymawiane tak, jak je się pisze, to może też pochodzić od słowa „kur”. W Wielkim słowniku ortograficznym ( PWN ) słowo „kur” zdefiniowane jest jako:
• kur – członek plemienia ( w moim rozszerzeniu – rodu, rodziny, grupy społecznej lub/i narodowej );
• kur – ptak, samiec kurowatych, inaczej kogut,
• kur – ryba ( o tym gatunku ryby wspomnę później );
• kur – choroba .
W Słowniku języka polskiego ( PWN ) słowo „kur” oznacza:
• kur – kogut;
• kur – dawna polska nazwa choroby zakaźnej o nazwie obecnej „różyczka”.
Kur – ryba z rodziny głowaczowatych. Nazwa tej ryby, to „Kur diabeł”. Cechy charakterystyczne: ciało nie pokryte łuskami, krótki i gruby trzon ogonowy, głowa duża uzbrojona w kilkanaście par kolców, szerokie płetwy rozpięte na twardych promieniach, ubarwienie wykazuje znaczną zmienność osobniczą. Ryba ta mieszka w Bałtyku. Wpływa do wód słonawych np. Zalew Wiślany, ujście Wisły, Odry itp. W celach obronnych np. w chwili zagrożenia kur wprowadzając w ruch pas barkowy za pomocą odpowiednich mięśni i dzięki wibracjom błon podskrzelowych wydaje charakterystyczne furczenie. Wyjęty z wody wydaje burczące dźwięki.
Nazwa osobowa „Kurzych” jest prawdopodobnie spieszczeniem pochodzącym od apelatywu „kurz”. Co oznacza wyraz pospolity „kurz”, odpowiedź znajduje się w powyżej. Dodam, że nazwiska z sufiskalnych elementem –ch ( mówiącym o spieszczeniu podstawowej formy wyrazu ), który wchodzi w skład formatu –ych, występowało w okolicy Sławatycz. Sławatycze położone są w środko – wschodniej części Polski, tuż nad granicą polsko – białoruską, niedaleko granicy z Ukrainą. Ziemie te, historycznie, do XIV wieku należały do Rusi Kijowskiej, z krótkimi przerwami kiedy przynależały do Polski ( Grody Czerwińskie ). Sławatycze i ziemie okoliczne były przedmiotem konfliktów polsko – ruskich, polsko – litewskich i rusko – litewskich. Konflikty te powodowały, że raz były pod panowaniem ruskim, raz litewskim, a raz polskim. Od 1569 Sławatycze wchodziły w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów, będąc jedną z miejscowości Wielkiego Księstwa Litewskiego położoną w województwie brzesko – litewskim. Wynika z tego, że na obszarze tym zamieszkiwały różne narodowości, o różnych językach i kulturach. Język ( słowa, wyrazy, nazwy ) wzajemnie się przenikały. Informacje te pozwalają wysnuć przypuszczenie, że nazwisko „Kurzych” może mieć konotacje białoruskie albo ukraińskie ( Rusińskie / Ruskie ).
Najmniej prawdopodobną możliwością pochodzenia nazwiska „Kurzych” jest jego pochodzenie od niemieckiego wyrazu pospolitego „kurz” albo niemieckiej nazwy osobowej „Kurz” ( pisownia „kurz” i „Kurz” ), który oznacza jako przymiotnik „krótki” a jako przysłówek „krótko”. W takim razie może to być hybrydowa nazwa osobowa utworzona w kręgu języka polskiego od niemieckiej nazwy osobowej „Kurz”, a ta od niemieckiego wyrazu pospolitego „kurz”.
Jak wspomniałem na samym początku mojego postu. Rozwikłanie prawdopodobnych znaczeń etymologicznych nazwiska jest zaledwie początkiem drogi wiodącej do ustalenia rzeczywistego pochodzenia nazwiska. Moim zdaniem należy ustalić pierwszą osobę, która nosiła nazwisko „Kurzych” i po której dziedziczymy nazwisko. Następnie ustalić wszystko co się da o tej osobie: pochodzenie narodowościowe; jakiego języka używała ( gwary, dialekty ); gdzie mieszkała; co robiła; kogo była potomkiem; skąd przybyła ona albo jej przodkowie; jakim językiem się posługiwała/li; jakie grupy narodowościowe mieszkały tam gdzie ta osoba; co oznaczało miano „kurzych” w miejscu zamieszkania tej osoby i co ten apelatyw znaczył w językach grup narodowościowych w miejscu zamieszkania tej osoby; jakie nazwisko nosił ojciec/ matka osoby, która po raz pierwszy została nazwana nazwą osobową „Kurzych” ( i tak dalej ).
Krzysztofie, moja wypowiedź jest tylko moim subiektywnym spojrzeniem na pochodzenie nazwiska Kurzych. Jest to tylko hipoteza.
Pozdrawiam – Roman.
http://obcyjezykpolski.pl/?page_id=4449
https://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82awatycze
https://pl.wiktionary.org/wiki/kur
http://www.proto-slavic.ru/dic-trubache ... -dic13.pdf
http://documents.mx/documents/glottochr ... art-2.html
http://www.mp.umk.pl/?p=720
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kur_diabe%C5%82
J.Bubak, Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego, Kraków 1986.
)