Witam.
Według etymologii opracowanej przez dr hab. Alinę Naruszewicz – Duchlińską [ profesor Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego ] nazwisko Hetman ma następujące pochodzenie:
„Hetman – Nazwisko pochodzi od rzeczownika hetman, czyli: 1. wódz, dowódca naczelny, naczelnik wojska, 2. najwyższy dowódca wojskowy, 3. dowódca straży miejskiej, 4. sędzia miejski do mniej ważnych spraw, 5. jedna z figur w szachach, 6. człowiek albo zwierzę odznaczające się wielkością, siłą, zuchwalstwem, wyraz pochodzi z niemieckiego Hauptmann, zob. tzw. Słownik warszawski, t. II, s. 36. Por. także nazwę miejscową Hetmanie z byłego powiatu wschowskiego, zob. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. III, s. 68. Nazwę osobową Hetman odnotowano na terenie Polski w 1613 roku (zob. K. Rymut, Nazwiska Polaków, t. I, s. 305).”.
http://www.genezanazwisk.pl/content/hetman-0
Według etymologii opracowanej przez Panią Ewę Szczodruch [ portal Genealogia Stankiewicze z przyjaciółmi ] nazwisko Hetman ma następujące pochodzenie:
„Hetman - 1613 od hetman, ze staropolskiego etman, hetman, hertman ‘wódz, dowódca’, też od niemieckich nazw osobowych Hertmann, Erdmann.”
http://www.stankiewicze.com/index.php?kat=44&sub=776
Hetman [ po czesku hejtman, po ukraińsku гетьман, po rumuńsku hatman, po niemiecku Hauptmann ] – historyczna nazwa głównodowodzących armiami. Słowo hetman i jego odpowiedniki w obecnych językach: czeskim, ukraińskim i rumuńskim posiadają niemiecką etymologię. Można ją wyprowadzić od górno – niemieckiego Hauptmann [ gdzie haupt to „główny” lub „głowa”, mann to człowiek, mężczyzna ], lub też dolnoniemieckiego słowa hōd – man o podobnym znaczeniu. Słów tych używano w znaczeniu: „dowódca oddziału zbrojnego”. Współcześnie, w armiach państw niemieckojęzycznych słowa Hauptmann używa się na określenie rangi wojskowej odpowiadającej kapitanowi.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Hetman
W Encyklopedii Staropolskiej Zygmunta Glogera [ tom II ] o Hetmanie, Hetmaństwie tak napisano – tu jest link do opisu hasła:
https://pl.wikisource.org/wiki/Encyklop ... %C5%84stwo
Robercie, etymologia nazwiska Hetman w zasadzie została omówiona. Niemniej jednak napisałeś oboczne formy nazwiska, to jest: Hytmann oraz Hyttman. I tu powstaje pewien problem. Rozumiem, że nazwisko Hytmann i Hyttman występowało zamiennie z nazwiskiem Hetman. Można postawić roboczą hipotezę, która zakłada, że nazwisko Hetman wyewoluowało z nazwiska Hytmann albo Hyttman [ nie napisałeś, która forma był pierwsza ].
Moim zdaniem nazwisko Hytmann i Hyttman jest złożeniem dwóch słów: Hyt + mann oraz Hytt + man. Obie formy najprawdopodobniej wywodzą się z kręgu języka niemieckiego albo angielskiego, może szkockiego.
W języku niemieckim apelatyw ‘mann’ oraz ‘man’ znaczy:
• mann – mężczyzna, mąż, człowiek, człek, chłop.
W języku norweskim [ bokmål ] słowo ‘mann’ znaczy:
• mann – mężczyzna, mąż.
W języku holenderskim słowo ‘man’ znaczy:
• man – mężczyzna, mąż.
W języku szwedzkim słowo ‘man’ znaczy:
• man – mężczyzna, mąż, człowiek, w zoologicznym znaczeniu grzywa.
W języku angielskim wyraz ‘man’ znaczy:
• man – osoba, człowiek, mężczyzna.
Angielskie słowo man pochodzi z języka staroangielskiego od apelatywu ‘mann’.
W języku walijskim słowo ‘man’ znaczy:
• man – miejsce.
W języku polski – staropolskim – słowo ‘man’ bywa, że oznacza lennika.
W języku szwedzkim słowo ‘hytt’ znaczy:
• hytt – kabina, kajuta.
W języku średnioangielskim słowo ‘hytt’, ‘hyt’ znaczy:
• hytt – uderzać.
W języku wilamowskim słowo ‘hytt’ znaczy:
• hytt, hyt – chata, dom drewniany.
Wilamowski apelatyw ‘hytt’, ‘hyt’ wywodzi się z języka staro-wysoko-niemieckiego od słowa ‘hutta’, który znaczy chata.
Język wilamowski – Etnolekt wilamowski, także wilamowicki, [ nazwa własna wymysiöeryś ] – etnolekt [ dialekt / język ] z grupy zachodniej języków germańskich, którym posługują się mieszkańcy Wilamowic koło Bielska-Białej. Status etnolektu wilamowskiego jest kontrowersyjny, gdyż zgodnie z tradycyjną klasyfikacją wszystkich dialektów szeroko pojętego języka wysokoniemieckiego powinien być on uznany za dialekt języka niemieckiego. Niemniej samookreślenie użytkowników jako grupy odrębnej od Niemców i istnienie języka literackiego [ a ściślej mówiąc – mikrojęzyka ] pozwala na założenie, że etnolekt ten jest odrębnym językiem wysokoniemieckim, czasem uznawanym za anglo-fryzyjski, miały nań bowiem wpływ między innymi dialekty fryzyjskie – nie jest to jednak częsty pogląd. Mieszkańcy Wilamowic są prawdopodobnie potomkami osadników holenderskich, niemieckich i szkockich, którzy przybyli do Polski w XIII wieku. Stąd też język wilamowicki pochodzi prawdopodobnie od XII-wiecznej wersji języka średnio-wysoko-niemieckiego. Wielowiekowy rozwój w izolacji oraz kontakty między osadnikami z różnych krajów sprawiły, że język wilamowicki oddalił się od niemieckiego. Zaobserwować można silne wpływy innych języków: dolnosaksońskiego, niderlandzkiego, fryzyjskiego, polskiego, angielskiego oraz szkockiego.
Robercie, powyżej przedstawiłem Ci pewne sugestie dotyczące znaczenia, pochodzenia słowa ‘hytt’, ‘hyt’ oraz ‘mann’ i ‘man’, które tworzą nazwisko Hytmann oraz Hyttman [ formy złożona ]. Moim osobistym zdaniem pierwotnym nazwiskiem była forma Hytmann może Hyttman. Z tym form, jak przypuszczam, powstała polska forma tych nazwisk w postaci Hetman. To tylko moja robocza hipoteza, która wymaga pogłębienia oraz weryfikacji. Co dokładnie oznacza nazwa osobowa Hyttman oraz Hyttmann tego nie wiem. Możliwe znaczenia odnajdziesz powyżej.
Aby ustalić z jakiego kręgu językowego [ miejsca ] pochodzi nazwisko Hyttman oraz Hytmann wymaga wszechstronnej kwerendy genealogicznej i trochę badań historycznych. Należałoby ustalić pierwszą osobę noszącą to nazwisko[a] i dogłębnie sprawdzić jej pochodzenie etniczne. Może pierwsza osoba nosząca nazwisko Hyttman, Hytmann pochodzi z osadników szkocko – angielskich, którzy osiedlali się w Polsce już w XIV wieku. Może osoba ta wywodzi się z osadników holenderskich [ olenderskich ] lub niemieckich albo pochodzi z kręgu grupy etnicznej z Wilamowa. To wszystko tylko robocze hipotezy oraz moje rozważania na temat tych nazwisk. Wskazałem Ci możliwe ścieżki poszukiwań, od Ciebie tylko zależy czy uznasz je za dość wiarygodne.
Na sam koniec mojego postu trochę zagmatwam. Może nazwisko Hytmann i Hyttman to pokrętna forma zapisu nazwiska Hetman? To wymaga sprawdzenia, pogłębienia i weryfikacji ale to już pozostawiam Tobie.
Może ktoś jeszcze poda inne możliwe etymologie tych nazwisk?
Pozdrawiam – Roman.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Etnolekt_wilamowski
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wilamowianie
http://www.wilamowianie.pl/j-zyk-wilamowski.html
https://pl.wiktionary.org/wiki/hyt#wym
