lukasz.hyrchel pisze:Witam serdecznie,
szukam informacji o pochodzeniu mojego nazwiska - Hyrchel. Wiem, że mój prapradziadek Walenty ur. się 1870 r. w Czerminie (Mielec).
W księgach metrykalnych i na FS istnieje wiele wersji tego nazwiska: Herchel, Herhel, Cherchel, Cherhel, Chyrchel, Chyrhel, Hurchel, Churchel, Chorchel, Horchel oraz prawdopodobnie (C)Hersel, (C)Herszel, (C)Herschel - nie mam pojęcia, które może być to właściwe
Dziękuję za jakiekolwiek informacje.
Pozdrawiam,
Łukasz Hyrchel
Nazwiska występują głównie w Czerminie, Mielcu, Łodzi, Częstoborowicach, Bobinie oraz Prandocinie.
Witaj Łukaszu!
Poniżej przedstawiam Ci moje rozważania na temat pochodzenia i etymologii nazwiska Hyrchel, raczej będzie to daleko idąca hipoteza.
Profesor Kazimierz Rymut mówił: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Natomiast, profesor Aleksander Brückner wielokrotnie pisał, że „my dziś nie rozumiemy znaczenia różnych słów używanych dawniej”. Tak więc tylko wszechstronna kwerenda różnych źródeł, w tym dokumentów historycznych oraz kwerenda genealogiczna może, choć nie musi, odpowiedzieć na pytanie od kogo, od czego, w jaki sposób oraz kiedy powstało konkretne nazwisko i rozwiać różne dylematy odnoszące się do pochodzenia społecznego i etnicznego osób noszących nazwisko Hyrchel. Łukaszu, zaproponuję Ci moje spojrzenie na pochodzenie nazwiska Hyrchel, raczej będzie to hipoteza, której weryfikację pozostawię Tobie, jeśli uznasz ją za dość wiarygodną.
Napisałeś, że nazwa osobowa Hyrchel i jej podobne występują głównie w Czerminie, Mielcu, Łodzi, Częstoborowicach, Bobinie oraz Prandocinie. Część tych miejscowości położona jest niezbyt daleko od granicy z obecną Ukrainą. Tak więc z dużą dozą prawdopodobieństwa miano to może mieć związek i pochodzić z południowokresowego dialektu języka polskiego. Według mapy zasięgu tego dialektu, opracowanej przez profesor Zofię Kurzową [ Z. Kurzowa, Język polski Lwowa i Kresów południowo-wschodnich do 1939 roku, wyd. II, Kraków 2006 ] część miejscowości wymienionych przez Ciebie znajduje się w zasięgu tego dialektu. Dialekt południowokresowy obecny jest na Ukrainie, wyodrębnił się z dialektu małopolskiego, charakteryzuje się wpływami języka ukraińskiego. Dialekt południowokresy cechuje, tak jak i język ukraiński, akcent dynamiczny i redukcja nieakcentowanych samogłosek o, e przechodzących w i, y oraz u, miękkie t’, d’.
Przyjmując, iż miano Hyrchel ma związek z południowokresowym dialektem języka polskiego jego poprawna forma zapisu graficznego powinna być zapisana z dźwięcznym h, a nie z bezdźwięcznym ch. Tak więc powinno ono brzmieć Hyrhel. Wspomniałeś, że Twój pradziadek, Walenty Hyrchel, urodził się w roku 1870 w Czerminie [ Mielec ]. W tym czasie była to Galicja, inaczej mówiąc było to Królestwo Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwami Oświęcimia i Zatoru [ po niemiecku Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau und den Herzogtümern Auschwitz und Zator; po ukraińsku Королівство Галичини та Володимирії з Великим князівством Краківським і князівствами Освенцима і Затору ], które w latach 1772–1918 wchodziło w skład [ kolejno ]: Monarchii Habsburgów, Cesarstwa Austriackiego i Austro-Węgier. W zaborze austriackim prawo nakazywało prowadzenie ksiąg metrykalnych po łacinie a ludność mogła swobodnie przemieszczać się po całym terytorium zaboru austriackiego. Galicja to w zasadzie 3 języki: niemiecki, polski i ukraiński. Zatem, nazwiska mogły być różnie zapisywane i podlegać wpływom różnych języków. Tak też mogło być w przypadku nazwiska Hyrchel.
W tak zwanym słowniku warszawskim [ J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Słownik języka polskiego, tom II, Warszawa 1902, strona 18 ] znajduje się hasło „harhara”. Słownik ten uznaje ten wyraz jako gwarowy i podaje jego znaczenie: ‘coś wielkiego a niezgrabnego, starego [ na przykład o kobiecie, piecu ], nędzny koń, zwłaszcza wielki a chudy, szkapa’. Hasło „harhara” odnajdziemy też w Słowniku języka polskiego pod redakcją profesora Doroszewskiego [ tom 3, Warszawa 1964, strona 30 ]. Słownik ten twierdzi, że harhara - 'coś dużego, niezgrabnego, niezręcznego, nieudolnego [ czasem o człowieku; czasem o dużym koniu’ ]. Oba słowniki uważają, że słowo „harhara” pochodzi [ wywodzi ] się z języka ukraińskiego.
Wyraz „harhara” został nie tylko odnotowany w słownikach języka polskiego. Został on odnotowany w publikacjach profesor Zofii Kurzowej, które były poświęcone kresowemu językowi polskiemu, to jest: Polszczyzna Lwowa i kresów południowo – wschodnich do roku 1939, Warszawa – Kraków 1983, strona 169; Język polski Wileńszczyzny i kresów północno – wschodnich XVI – XX wieku, Warszawa – Kraków 1993, strona 360. Autorka tych publikacji uważa, że słowo „harhara” ma swoje źródło w języku ukraińskim i języku białoruskim.
W roku 2011 w Актуальні проблеми слов’янської філології – Випуск XXІV. –
Частина 1, od strony 493 do strony 550, Лєснова В.В. [ кандидат філологічних
наук, Луганський національний університет імені Тараса Шевченка ] opublikowała pracę naukową pt. ДІАЛЕКТНІ ОЦІННІ НАЗВИ ЯК ОСНОВА ТВОРЕННЯ ПРІЗВИЩ. Na stronie 495 w punkcie 6. Прізвища, утворені від апелятивів, характерних для нижньонаддніпрянських говірок znajduje się nazwisko Гергель, o którym tak pisze: „Гергель ірон. ‘висока, незграбна людина’ ( зауважимо, що в степових говірках зафіксовано лексеми герголя ‘висока на зріст жінка’ та гергуль ‘нерозторопний високий чоловік’, апелятив гергуль використовують також у полтавських говірках як глузливе прізвисько довгошийої, незграбної людини;”.
W zasadzie Валентина Лєснова tłumacząc pochodzenie i znaczenie nazwiska Гергель podała takie samo znaczenie jak podał profesor Doroszewski i tak zwany słownik warszawski przy haśle harhara. Autorka twierdzi, że jest to ironiczne nazwisko. Niemniej jednak są pewne smaczki, które podaje Валентина Лєснова, które warto poznać. Dlatego nie będę tłumaczył dokładnie jej tekstu – jak będziesz chciał je poznać to zapewne postarasz się przetłumaczyć ten króciutki tekst.
Jak wspomniałem na początku, profesor Kazimierz Rymut między innymi pisał: „(…).Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Słowa te jak najbardziej odnoszą się do nazwiska Гергель. W słowniku wydanym w Kijowie w roku 1966 pod tytułem Сучаснi українські прiзвища, którego autorem był Юлиа́н Константи́нович Редько́, na stronie 185 w podrozdziale Прізвищ німецьког походження jest wymienione nazwisko Гергель, które tak jest opisane: „Гергель ( Gergel – жолобок, фуга)”.
Autor tego słownika twierdzi, że nazwisko Гергель [ Gergel ] jest pochodzenia niemieckiego i znaczy:
• Жолобок – bruzda, rowek,
• Фуга – fuga.
Jak można zauważyć ukraińskie nazwisko zapisane jako Гергель ma dwa różne znaczenia i może pochodzić z dwu różnych języków, to jest ukraińskiego i niemieckiego. Zatem, jak między innymi pisał profesor Kazimierz Rymut: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. (…)”.
Zapewne po przeczytaniu powyższych informacji zadasz sobie pytanie dlaczego powiązałem nazwisko Hyrchel z nazwiskiem Гергель? Moim zdaniem miano Hyrchel jest zniekształconą formą nazwy osobowej Hyrhel, któremu odpowiada ukraińskie nazwisko Гергель. Ukraińskiej głosce Г [г] odpowiada polska głoska H [h]. Natomiast, polskiemu CH [ch] odpowiada ukraińska głoska X [х]. Co do zasady w języku polskim h pisze się w wyrazach, które nie pochodzą z języka polskiego. Tak więc ukraińskie nazwisko Гергель po polsku powinno być wypowiadane i zapisywane przez Polaków jako Herhel.
W swoim poście między innymi napisałeś: ” W księgach metrykalnych i na FS istnieje wiele wersji tego nazwiska: Herchel, Herhel, Cherchel, Cherhel, Chyrchel, Chyrhel, Hurchel, Churchel, Chorchel, Horchel oraz prawdopodobnie (C)Hersel, (C)Herszel, (C)Herschel (…)”. Przytoczone przez Ciebie inne formy zapisu nazwiska Hyrchel w zasadzie potwierdzają moją hipotezę. Za takim postawieniem sprawy przemawia też właściwość dialektu południowokresowego języka polskiego. Właściwość ta to cecha, którą też posiada język ukraiński, polegająca na akcencie dynamicznym a w szczególności redukcja nieakcentowanych samogłosek o, e przechodzących w i, y oraz u, miękkie t’, d’. Zatem, hipotetycznie nazwisko Hyrchel [ Hyrhel ] odpowiada nazwisku Herhel a ono mianu Гергель.
Łukaszu, przedstawiłem Ci moje rozważania i hipotezy o możliwym pochodzeniu i etymologii nazwiska Hyrchel. Wnioski już pozostawiam Tobie oraz weryfikację moich tez.
Mam nadzieję, że moje informacje pomogą Ci w badaniach nad historią i pochodzeniem osób noszących nazwisko Hyrchel.
Pozdrawiam – Roman.
.