Pochodzenie nazwisk (cz.8)

[ROMAN_B]

Dzień dobry.

jaroz01, regulamin naszego forum wymaga podpisywania postów przynajmniej imieniem. Chyba nie przeczytałaś/łeś regulaminu?

Rozważania o genezie nazwiska Zakryś.

W bazie PESEL nazwisko Zakryś odnotowane jest 105 razy, w tym 52 mężczyzn i 53 kobiet. Najwięcej osób o tym nazwisku występowało w powiecie tucholskim w województwie kujawsko – pomorskim. Dane pochodzą z publikacji Kazimierza Rymuta, Słownik nazwisk używanych w Polsce na początku XXI wieku opartej na bazie PESEL z roku 2002.
Dokładny rozkład występowania wspomnianego nazwiska zobaczysz na mapie znajdującej się pod likiem:
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... akry%C5%9B

Na dawnych Kresach w języku polskim, w gwarze lwowskiej występowało słowo zachryszka / zakryszka, którym nazywano zieleninę do zupy. Słowem zakryszka określano też jarzynę do zup [ włoszczyzna ]. Obecnie Polacy, którzy mieszkają na Ukrainie używają też tych określeń.
W języku ukraińskim jest wyraz Закришка [ Zakriszka, Zakryszka ]:
• Закришка: посічена зелень кропу, петрушки, салери, часнику, цибулі, яку додають до супів для покращення смакових властивостей страви [ za: З.Клиновецька: Страви й напитки на Україні; Львів1991; Ст.13 ]. Po polsku brzmi to mniej więcej tak: Przyprawa: posiekany zielony koperek, natka pietruszki, seler, czosnek, cebula, która jest dodawana do zup w celu poprawy właściwości smakowych potraw;
• Закришка, и, жін. Те, що кришать у борщ як заправу ( цибуля, петрушка, кріп та ін.). Za: Словник української мови: в 11 томах. Том 3, 1972. Ст. 167. Po polsku brzmi to mniej więcej tak: To co jest kruszone do barszczu jako przyprawa [ cebula, natka pietruszki, koperek itp. ].
Na blogu Historia Rabki zamieszczony jest tekst Józefa Szlagi pt. Boże Narodzenie. Obrazek ustny z podań i wierzeń ludowych. Autor tego artykułu oparł się na informacjach zawartych w tekstach Edmunda Kolbuszewskiego, które ukazały się w 19, 20, 21 i 22 numerze krakowskiego Dziennika Porannego z grudnia 1895 roku. Między innymi czytamy: „(…). Na Rusi w wilję nie wymawiają wyrazu cebula, bo u tego kto ten wyraz wymówi, przez cały rok pojawiały się wrzody wielkie jak cebula. Zamiast cebula, mówią „zakryszka” lub „zaprawa”.”. Wynika z tego, że na Rusi cebula nazywana była też zakryszka albo zaprawa.
https://historiarabki.blogspot.com/2013 ... podan.html

Obecnie w Polsce występuje nazwisko Zakryszko, Zakryś, Zakrys, Żakryś, Zakrysz itp. Wszystkie one, w mojej ocenie, pochodzą od wyrazu pospolitego zakryszka. Tak więc nazwisko Zakryś pochodzi od przezwiska Zakryś o ono od apelatywu zakryszka.

Dlaczego ktoś został nazwany Zakryś? Moim zdaniem tylko wszechstronna kwerenda różnych źródeł, w tym dokumentów historycznych, genealogicznych, słownikowych czy językoznawczych może, choć nie musi, odpowiedzieć na pytanie od kogo, od czego, w jaki sposób i kiedy powstała konkretna nazwa osobowa oraz rozwiać różne dylematy odnoszące się do pochodzenia społecznego albo etnicznego osób noszących miano Zakryś. Bo jak mówił profesor Kazimierz Rymut: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Natomiast, profesor Aleksander Brückner wielokrotnie pisał, że „my dziś nie rozumiemy znaczenia różnych słów używanych dawniej”. Pamiętać też trzeba, że niektóre słowa mogą pochodzić z różnych historycznych dialektów języka polskiego, w tym i z gwary. Nie można też wykluczyć, iż wspomniane miana są reliktem wywodzącym się z języka [pra]słowiańskiego albo staropolskiego. W grę mogą też wchodzić inne języki. Zatem, i hybrydy językowe lub/i spolszczenia obcych nazw osobowych. Nie można też odrzucić przeinaczeń pisowni albo zjawisk fonetycznych występujących w języku polskim oraz innych językach.
Nazwisko należy traktować nie tylko jako element służący do identyfikacji poszczególnych osób, ale również jako zjawisko językowe. Każda nazwa osobowa jako kategoria onimiczna ustalała się i stabilizowała w określonych warunkach administracyjno – prawnych, społeczno – środowiskowych. Nazwisko oddaje złożoność stosunków kulturowych i językowych na pograniczu i na obszarach z nim sąsiadujących oraz w miejscach gdzie występuje ludność [ osoby ] o różnej narodowości czy kulturze. Każde miano, jak wspomniałem ma charakter identyfikujący nie tylko osobniczo, ale terytorialnie oraz etnicznie. Nazwy osobowe stanowią nieodłączny element kontaktów językowych w miejscach gdzie wzajemnie się przenikają. Współżycie różnych osób, grup ludności [ narodowości ] obok siebie sprzyjało procesowi polonizacji obcego nazewnictwa osobowego na obszarze Polski. W miarę procesów asymilacyjnych nazwiska te ulegały najłatwiej upodobnieniom fonetycznym, następnie ortograficznym, aby nawet zmienić swe znaczenie. Podobne zjawisko występowało też w odwrotnym kierunku.
Przystępując do pracy nad pochodzeniem i powstaniem konkretnego nazwiska trzeba mieć zawsze na uwadze, że nie poruszamy się we współczesności, gdzie każda dorosła osoba ma dowód osobisty, numer PESEL oraz trwałe, dziedziczne i nie nienaruszalne nazwisko. W wieku XVII, XVIII, a nawet w połowie wieku XIX nazwy osobowe były bardzo ruchome, elastyczne a co za tym idzie ulegały zmianie aż do ukształtowania się dziedzicznego nazwiska.

Dlaczego ktoś został nazwany Zakryś? Na to pytanie znajdziesz częściową odpowiedź w moim poście. Ponieważ podałeś/łaś tylko brzmienie nazwy osobowej bez bliższego kontekstu, to moja opinia o etymologii wspomnianego miana ma ogólną naturę. To tylko moja hipoteza. Wnioski pozostawiam Tobie.

Pozdrawiam – Roman.

[jaroz01]

Bardzo dziękuję za wyczerpującą odpowiedź na moje pytanie!

Z poważaniem,
Jarosław Warchulski

[Wladyslaw_Moskal]

Witaj Jaroslawie,

teraz wiem komu przedstawie hipoteze pochodzenia nazwiska Warchulski.

Nazwanie/nazwisko Warchol powstalo w starozytnosci, ale przez wieki ulegalo zmianom, znim powstala wersja Twojego nazwiska. Bede uzywal skrotow historycznych, ale chyba znajdziesz uzupelnienia w Internecie.

Grecki geograf Klaudiusz Ptolemeusz okolo 150 roku w opisie Sarmatii, na polnoc od Morza Czarnego zlokalizowal plemie Chuni, ale nazwa plemienia pochodzila od nazwy wierzchniego odzienia zwanego na Ukrainie "hunia";
https://forebears.io/surnames/hunia
a na ziemiach polskich "hunia" to "gunia".
Wedlug prof K.Rymuta nazwisko Gunia - odnotowane w 1455 r. pochodzi od gunia ‘odzienie męskie z sukna noszone przez górali’; dawniej ‘derka, koc’, też od gonić.
Hunia bieszczadzkich Bojkow i naszych gorali wyglada/wygladala tak;
https://pl.wikipedia.org/wiki/Gunia#/me ... E_3671.jpg

Plemie zwane Huni/Guni mialo oddzialy swoich wojow zwanych Warhuni/Warchuni. Kiedy wojowie ruszali do walki wrecz, zrzucali przeszkadzajace im hunie, mowiono ze taki wojownik, dawna nazwa "war" to wojna, wojownik, stawał sie choły/goły, ale nie nagi.
Tak powstalo nazwanie/nazwisko .. Warchol/Warchoł i nazwiska poboczne;
https://forebears.io/surnames/warchoł
Kiedys napisalem, ze nazwisko to wrocilo na ziemie polskie okolo 600 r, kiedy Slowianie powstali przeciwko Awarom w Kotlinie Panonskiej, wczesniej ich wspierajac.

Jak kazdy oddzial wojakow, mial wsrod siebie wichrzycieli robiacych zamęt, tych co wywoływali spory i o tym napisala Pani Ewa Szczodruch.

Nie wszystkim z czasem podobalo sie to nazwanie i prawdopodobnie Twoi przodkowie uszlachetniajac nazwanie przyjeli nazwisko Warchulski;
https://forebears.io/surnames/warchulski

Pozdrawiam - Wladyslaw

[ksztaj]

Witam,

Proszę o informacje o nazwisku Rechenek. Podobne pisownie z którymi się spotkałam to Rachenek, Reyhenek, Raheneck.

[Wladyslaw_Moskal]

Witam,

Proszę o informacje o nazwisku Rechenek. Podobne pisownie z którymi się spotkałam to Rachenek, Reyhenek, Raheneck.

Witam,

Rechenek, to bardzo rzadkie polskie nazwisko i wg zestawien Pani Ewy Szczodruch, prof. K. Rymut twierdzi, ze powstalo od imion na Ra , typu Racibor, Radosław, Rachwał (= Rafael).
Nazwiska Rachenek, Reyhenek, Raheneck nie wystepuja w Polsce wg systemu PESEL.

Moge dodac, ze istnieje nazwisko Rechenko u wschodnich sasiadow;
https://forebears.io/surnames/rechenko
https://forebears.io/surnames/rechenek

W Polsce wystepowalo nazwisko Rachen, Pani odnotowala nazwisko Rachenek, zatem musialo byc zapisane dosyc dawno, ale to juz inne nazwisko niz Rechenek i Rechenko.

Pozdrawiam - Wladyslaw

[Jaro_Chudzik]

Witam,
moja hipoteza jest inna. Intuicja podpowiada mi - w odniesieniu do podanych przez Ciebie form jezykowych - podpowiada mi, że pierwotna forma nazwiska mogła brzmieć: Reicheneck i mieć charakter odmiejscowy (np od miejscowości znajdującej się obecnie w granicach miasta Reutlingen w Szwabii).

Zastrzegam, że z wykształcenia nie jestem językoznawcą. Pozdrawiam wszystkich.

[ksztaj]

Dziękuję

Rzeczywiście inne formy z którymi się spotkałam pochodzą ze starych metryk urodzenia i zgonu.

[Jaro_Chudzik]

Życzę Tobie odnalezienia jeszcze wcześniejszych dokumentów z zapisem nazwiska. Prawdopodobnym jest, że wcześniejsza forma nazwiska mogła brzmieć: Reichen ("bogaty"), zaś końcówka -ek jest polskim zdrobnieniem.
W takim przypadku polskim odpowiednikiem byłoby nazwisko: Bogaczyk.

Pozdrawiam.

[Wladyslaw_Moskal]

Dziękuję

Rzeczywiście inne formy z którymi się spotkałam pochodzą ze starych metryk urodzenia i zgonu.

Witam ponownie

i majac na uwadze Twoje stwierdzenie Karolino; "Rzeczywiście inne formy z którymi się spotkałam pochodzą ze starych metryk urodzenia i zgonu", oraz moj zapis' "W Polsce wystepowalo nazwisko Rachen, Pani odnotowala nazwisko Rachenek, zatem musialo byc zapisane dosyc dawno, ale to juz inne nazwisko niz Rechenek i Rechenko", mam teraz sugestie/hipoteze kiedy i jak powstaly nazwiska Rachen i Rechenek.

Istnieje starozytne nazwanie/nazwisko Rache, ktore powstalo od galijskiego/francuskiego nazwania "rache", po polsku to - znak, nacięcie skory, skaryfikacja;
https://forebears.io/surnames/rache

Skaryfikacja (łac. scarificare – drapać; ang. scar – blizna) – odmiana sztuki zdobienia ciała poprzez nacinanie, zadrapywanie lub wypalanie skóry tak, że w danym miejscu tworzy się jasna tkanka bliznowata. Przez umiejętne uszkadzanie skóry otrzymuje się wzory I desenie. Skaryfikacja znana była od najdawniejszych czasów w Europie. W tym watku, w cz. 35, wspomnialem przy pochodzeniu nazwiska Guzera o podobnych sposobach;
"Takze do dzis przetrwaly starozytne, slowiansko-galijskie nazwania/nazwiska Guz i Guzik, czyli posiadaczy wizualnych, identyfikacyjnych guzow i guzikow, pozwalajacych rozpoznac powracajacego w rodzinne strony rodaka, nawet po kilkudziesieciu latach".

Od nazwania/nazwiska Rache, ktore zawedrowalo ze Slowianami i Galami do Indii powstalo tez galijskie (tez w Anglii) nazwisko Racher;
https://forebears.io/surnames/racher

Mlodsze jest celtycko[Hiszpania]-galijsko[Anglia]-slowianskie[Ukraina] nazwisko Rechen;
https://forebears.io/surnames/rechen
[bo nie zawedrowalo do Indii] od ktorego powstaly wschodnie nazwiska Rechenko, Rechenkov.

Sumujac, z Pani zapisow nazwisk i moich wywodow wynika, ze od najstarszego w Europie nazwania/nazwiska Rache, powstaly polskie nazwiska Rachen i Rachenek.
Nazwisko Rachenek chyba nie tak dawno przerobiono na "mlodsze" nazwisko Rechenek przez upodobnienie do wschodnich nazwisk.
Zmiana tylko jedej litery w nazwisku Rachenek i kierunek "koligacji" juz inny.

Ciagle wspominam w moich wpisach o francuskich Galach/Celtach i ich powiazaniach ze Slowianami, mapa nazwiska Gal wszystko wyjasnia, to sa batnie narody;
https://forebears.io/surnames/gal
https://forebears.io/surnames/brat

Z sugestia Pana Jaroslawa trudo mi dyskutowac, nie ma takiego nazwiska w Europie, najblizsze i to tylko 2 osob - jest w USA;
https://forebears.io/surnames/reichneker

Pozdrawiam - Wladyslaw

[ksztaj]

Bardzo dziękuję Panie Władysławie za jakże wyczerpujący komentarz. Jestem bardzo wdzięczna

[matidran]

Dzień dobry,
Mam pytanie o takie nazwisko: Starysa, czasami pisano je Starys, ale i Staryssa się zdarzało.
Najstarsze metryki z Łukowa z początku XIX wieku - tam najczęściej Starysa.
Bardzo mnie ciekawi pochodzenie tego nazwiska. Proszę o pomoc
Pozdrawiam
Mateusz

[Fedorciograzyna]

pochodzenie nazwiska Smaż

[Ewa_Szczodruch]

Witam

Starys, Starysa, Staryssa - od stary; w pochodnych też od starać się.

Źróło: Kazimierz Rymut, 'Nazwiska Polaków. Słownik historyczno - etymologiczny, Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków 2001

[Ewa_Szczodruch]

Smaż - od smażyć ‘poddawać żywność działaniu wysokiej temperatury’.

Źródło: Kazimierz Rymut, 'Nazwiska Polaków. Słownik historyczno - etymologiczny, Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków 2001

[matidran]

Dziekuje!!!!
Miłego dnia
MO