Dawidoff pisze:Witam,
Zwracam się z prośbą o pomoc w ustaleniu pochodzenia oraz wszelkich informacji odnośnie nazwiska Rogórz (w niektórych okresach występowało jako Rogosch)? Czy wspomniane nazwisko jest polskim nazwiskiem?
Z góry dziękuję za odpowiedź i pomoc.
Pozdrawiam
Jacek
Jacku, dobry wieczór.
Rozważania o genezie nazwiska Rogórz.
Szkoda, że nie napisałeś gdzie i kiedy występowało miano Rogórz. Wspominasz tylko, że nazwa osobowa Rogórz była zapisywana pod postacią graficzną Rogosch. Nie mówisz też w jakich i w jakim języku był sporządzony dokument, w który zapisano nazwę osobową Rogórz pod postacią Rogosch.
Nazwisko Rogosch zakończone jest charakterystyczną dla języka niemieckiego grupą znaków, to jest połączeniem liter sch, które czyta się [ brzmi ] jak polskie sz. W takim razie miano zapisane pod postacią graficzną Rogosch czyta się [ brzmi ] jako Rogosz.
W języku polskim występuje miano Rogosz, Rogoż, Rogóż oraz Rogorz, Rogórz. Szczegółowy rozkład występowania wymienionych nazw osobowych możesz zobaczyć na mapach zamieszczonych pod linkami:
• Rogosz.
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... sko=Rogosz
• Rogoż.
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... Rogo%C5%BC
• Rogóż.
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... 3%B3%C5%BC
• Rogorz. Brak mapy występuje tylko jedna kobieta o nazwisku Rogorz.
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... sko=Rogorz
• Rogórz.
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... og%C3%B3rz
W wielu językach, w tym i w polskim, występują procesy fonetyczne nazywane udźwięcznieniem [ sonoryzacja ] albo ubezdźwięcznieniem [ desonoryzacja ].
Udźwięcznienie (sonoryzacja) – upodobnienie fonetyczne polegające na tym, że spółgłoska bezdźwięczna zyskuje dźwięczność. Do spółgłosek bezdźwięcznych zaliczamy spółgłoskę sz a do spółgłosek dźwięcznych wlicza się spółgłoskę ż.
Nazwisko Rogosz zakończone jest bezdźwięczną spółgłoską sz. Na skutek udźwięcznienia spółgłoski sz zyskała ona dźwięczność i przeszła w spółgłoskę dźwięczną ż [ sz > ż ]. Tym sposobem z nazwiska Rogosz powstała nazwa osobowa Rogoż [ Rogosz > Rogoż ].
Ubezdźwięcznienie [ desonoryzacja ] – upodobnienie fonetyczne polegające na tym, że spółgłoska dźwięczna traci dźwięczność. Do spółgłosek dźwięcznych wlicza się spółgłoskę ż a do spółgłosek bezdźwięcznych zaliczamy spółgłoskę sz.
Nazwisko Rogoż zakończone jest spółgłoską dźwięczną ż. Na skutek procesu ubezdźwięcznienie spółgłoski dźwięcznej ż zyskała ona bezdźwięczność i przeszła w spółgłoskę bezdźwięczną sz [ ż > sz ]. W ten sposób z miana Rogoż powstało nazwisko Rogosz [ Rogoż > Rogosz ].
Kiedyś nazwiska były zapisywane ze słuchu. Jak wypowiedziane tak zapisane albo jak usłyszane tak zapisane. Tym sposobem powstawały różne warianty zapisu tego samego nazwiska.
W mojej ocenie nazwy osobowe Rogorz oraz Rogórz są błędną formą zapisu nazwisk Rogoż i Rogóż. Z dużym prawdopodobieństwem osoba zapisująca nazwisko mogła nie znać ortografii.
Zofia Kowalik-Kaleta, Leonarda Dacewicz, Beata Raszewska-Żurek: Słownik najstarszych nazwisk polskich – pochodzenie językowe nazwisk omówionych w Historii nazwisk polskich, Tom 1; Instytut Slawistyki Polskiej Akademia Nauk, Fundacja Slawistyczna, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy; Warszawa 207.
Na stronie 133 przedmiotowego słownika widnieje nazwisko Rogosz, Rogoż, którego etymologia przedstawiona jest w następujący sposób: „ROGOSZ, ROGOŻ < rogoża ‘gatunek rośliny’, ‘mała poduszka do siedzenia’ Sstp, rog, róg, rogoż ‘sitowie, ziele’ L (SSNO Rogosz//Rogoż) - 1382, odap., s. 189, 337.”.
Wyjaśnienia wymaga słowo rog, róg w kontekście miana Rog. We wspomnianym słowniku na stronie 133 tak są one wyjaśniane: „ROG < rog, róg ‘u zwierząt charakterystyczna narośl na kości czołowej’, ‘narożnik’ Sstp 1423, odap., s. 176.”.
Andrzej Bańkowski: Etymologiczny słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN; Warszawa 2000.
Autor wyjaśniając etymologię słowa rogoża stwierdził, że pochodzi ono do prasłowiańskiego wyrazu *rogozъ ‘trzcina’ oraz z dużym prawdopodobieństwem od prasłowiańskiego wyrazu *rogъ ‘róg’.
Dr hab. prof. Uniwersytetu Śląskiego Katarzyna Wyrwas w roku 2005 odpowiadając na pytanie: „Proszę o wyjaśnienie znaczenia słowa rogóż. Czy słowo rogóż pochodzi od słowa rogoża (w dopełniaczu lm ?)”, skierowane do Poradni Językowej Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego, odpowiedziała:
„Interesujące Panią słowo jest rodzaju żeńskiego i ma formę rogoża i znaczenie ‘mata pleciona z sitowia, łyka lub innych łodyg roślinnych’. Rogoża jest też terminem botanicznym, oznacza pałkę, roślinę z rodziny rogożowatych, charakteryzującą się grubymi, płożącymi się kłączami i drobnymi kwiatami zebranymi w gęste kolby; owocem jest orzeszek; rośnie w pobliżu zbiorników wodnych i na bagnach na całej kuli ziemskiej, tworząc często gęste zarośla (zob. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka). Forma rogóż jest dopełniaczem liczby mnogiej wyrazu rogoża.”.
Profesor Katarzyna Wyrwas pisała, że wyraz rogóż jest dopełniaczem liczby mnogiej wyrazu rogoża. Faktycznie słowo rogoża odmienia się przez przypadki.
Przypadek – liczba pojedyncza.
• Mianownik: rogoża;
• Dopełniacz: rogoży;
• Celownik: rogoży;
• Biernik: rogożę;
• Narzędnik: rogożą;
• Miejscownik: rogoży;
• Wołacz: rogożo.
Przypadek – liczba mnoga.
• Mianownik: rogoże;
• Dopełniacz: rogoży / rogóż; Rogoży to forma naturalna dopełniacza liczby mnogiej – taka sama jak dopełniacza liczby pojedynczej. Rogóż to forma charakterystyczna dopełniacza liczby mnogiej inna niż forma dopełniacza liczby pojedynczej;
• Celownik: rogożom;
• Biernik: rogoże;
• Narzędnik: rogożami;
• Miejscownik: rogożach;
• Wołacz: rogoże.
W takim razie wyraz rogóż [ rogórz ] jest charakterystyczną formą dopełniacza liczny mnogiej mianownika liczby mnogiej rogoże [ mianownik liczby pojedynczej – rogoża ].
Istnieje nazwa osobowa Rogóż [ Rogórz ]. W takim razie jest to miano, które powstało jako forma pochodna dopełniacza liczby mnogiej od nazwy osobowej Rogoże, a więc od nazwiska rodzinnego. Tak więc byli Rogoże [ rodzina ], ich syn nazywany był np. Roman Rogóż [ Rogórz ]. Zatem, jest to formalnie nazwisko dopełniaczowe, funkcyjnie od nazwy osobowej rodziców tworzone na wzór mian patronimicznych [ odojcowskich ].
Aleksander Brückner: Słownik etymologiczny języka polskiego; Krakowska Spółka Wydawnicza; Kraków 1927.
Auror na stronie 461 umieścił hasło „rogozie”. W nocie opisującej etymologię tego wyrazu napisał: „rogozie, rogozina; rogoza 1500 r. i rogoża, rogóżka (mylnie robóżka!), ‘mata, deka pleciona z słomy, osoki, sitowia’; dla kanciastości od rogu przezwane; prasłowiańskie, już w cerk. (i bułg.) używane dla wyrobów z rogozia (‘powrozów’ i ‘mat’); por. imię Rahoza (metropolita kijowski 1590 r.); przyrostek -oz, jak w łobuzie, rus. łomoz.”.
Marek Cetwiński: Rycerstwo Śląskie do końca XIII w. Biogramy i rodowody; Prace wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, TRAVAUX DE LA SOCIÉTÉ DES SCIENCES ET DES LETTRES DE WROCŁAW SERIA A NR 229; Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk; Wrocław, 1982.
Opracowanie Marka Cetwińskiego między innymi zawiera spis [ biogramy ] rycerstwa:
• A. Rycerstwo śląskie w XII wieku,
• B. Rycerstwo opolskie w XIII wieku,
• C. Rycerstwo dolnośląskie w XIII wieku.
Autor w dziale C. Rycerstwo dolnośląskie w XIII wieku, na stronie 161 pod pozycją 628. wymienił osobę o imieniu i nazwisku Piotr Rogoża [ Rogoz ] i jej krótki biogram: „628. Piotr Rogoża („Rogoz"), św. na dok. Henryka IV we Wr. 11 XI 1274 r. (R. 1480).”.
Z tego zapisu wynika, że w dokumencie wystawionym we Wrocławiu z dniu 11.11.1274 roku przez Henryka IV świadkiem jego wystawienia był rycerz o nazwisku Piotr Rogoża [ Rogoz ].
[ wspomniany Henryk IV to Henryk IV Prawy lub z łaciny Probus [ niem. Heinrich IV. von Breslau lub Heinrich der Gerechte, cz. Jindřich IV. Probus) (ur. 1257 lub 1258, zm. 23 czerwca 1290) – książę wrocławski w latach 1270–1290, książę krakowski w latach 1288–1290, książę ścinawski w latach 1289–1290 ]
Profesor Kazimierz Rymut mówił: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Natomiast, profesor Aleksander Brückner wielokrotnie pisał, że „my dziś nie rozumiemy znaczenia różnych słów używanych dawniej”.
Jacku, może moje rozważania o etymologii nazwiska Rogórz pomogą Ci w dalszych badaniach nad pochodzeniem i znaczeniem przedmiotowego miana i osób je noszących.
Pozdrawiam – Roman.
