Pochodzenie nazwiska cz.9

[Krystyna.waw]

Herka czyli wiewiórka
https://nazwiska.ijp.pan.pl/haslo/show/name/HERKA
Mitka też jest w tym słowniku
https://nazwiska.ijp.pan.pl/haslo/show/name/MITKA

[Paulina_W]

Witam,
mam taką zagadkę odnośnie zmiany nazwiska na podstawie ustaleń z metryk i inwentarzy. W 1724 Andrzej May przyjął nazwisko Czyza/Cyza. Z zawodu był szewcem. Jakie jest znaczenie nowego nazwiska?

[Ewa_Szczodruch]

Witam

Za prof. Rymutem:

Cyza, Czyża - od czyż 'ptak'/

[Tadeusz_Wysocki]

Cześć Paulina,

Nasza Ewa ma rację, twój przodek przyjął nowe nazwisko od czyż - ptak czyż, czyżyk, taki malutki, niepozorny, mniejszy od wróbla, czasem u mnie przeleci za oknem, jest dość charakterystyczny w swojej wielkości i opisaniu - ale dlaczego twój przodek Andrzej May zmienił nazwisko na Czyza/Cyza? Jeśli spróbujemy ci pomóc, bardzo Cię proszę pokaż oprócz roku (1724) tę metrykę, czy dane z inwentarza. Musimy spojrzeć na miejsce, otoczenie, lokalne i rodzinne zwyczaje - zobaczymy co można z tego wyczytać.

Na dziś mogę Ci jeszcze podać do Twojej Rodzinnej Kroniki najstarsze archiwalne notowanie nazwiska Czyza/Cyza - Czyż - jest bardzo stare, notowane od 1136 roku, źródła podają ten pierwszy zapis: ,,Keblouo, cuius possessores hii sunt: ... Ciz, Sostros // 1136 // Ta s. 71 w. 21" - skrót Ta to Bulla z roku 1136. Wyd. W. Taszycki, Najdawniejsze zabytki języka polskiego. Biblioteka Narodowa, seria I, nr 104. Wyd. Wrocław 1951, s. 64-82.

Tak więc czekamy na te dane, pozdrawiam serdecznie,


__________________
Tadeusz

[ROMAN_B]

Witam,
mam taką zagadkę odnośnie zmiany nazwiska na podstawie ustaleń z metryk i inwentarzy. W 1724 Andrzej May przyjął nazwisko Czyza/Cyza. Z zawodu był szewcem. Jakie jest znaczenie nowego nazwiska?

Paulino, dobry wieczór.

Pytasz o znaczenie nazwiska Czyza / Cyza. Pani Ewa za profesorem Kazimierzem Rymutem podaje, że nazwa osobowa Cyza, Czyża pochodzi od czyż 'ptak'. Podobnego zdania jest też Tadeusz, który poparł to stanowisko. Poniżej przedstawię Ci moje spojrzenie jak mogło dojść do powstania interesującego cię nazwiska.

Rozważania o genezie nazwy osobowej Czyza / Cyza.

1.

Na stronie Narodowego Centrum Kultura, pod kategorią: etymologia, zwierzęta, zamieszczony został artykuł noszący tytuł „Czyż to Czyżyk?”, w którym czytamy: „Wiecie, że zanim na salonach miłośników ptasich treli pojawiły się klateczki z kanarkami, w roli śpiewających umilaczy dnia powszedniego występowały CZYŻYKI?
CZYŻ i CZYŻYK to dwie nazwy tego samego ptaka: małego, ruchliwego, żółto- lub szarozielonego z czarnymi znaczeniami i żółtymi dodatkami, bardzo towarzyskiego i pięknie śpiewającego. Wydawałoby się, że CZYŻYK to zwykłe zdrobnienie od słowa CZYŻ, ale CZYŻYK ma trochę inną językową historię niż CZYŻ.
Nazwa CZYŻ jest stara, jeszcze prasłowiańska i zawiera w sobie praindoeuropejski pierwiastek wskazujący na ptaka śpiewającego, ćwierkającego, rozszczebiotanego. Językowe odpowiedniki naszego CZYŻA w grece i w sanskrycie oznaczają nie czyżyka, lecz drozda (który też jest ceniony za piękny śpiew). W polszczyźnie CZYŻ miał najpierw postać CZYZ lub CYŻ, ale że nie najłatwiej to wymówić (bo po każdej stronie samogłoski jest inaczej artykułowana spółgłoska), to rychło nastąpiło wyrównanie asymilacyjne do CZYŻ (bo czyż tak nie łatwiej wymówić?). Zdrobnienie CZYŻYK natomiast zastąpiło wcześniejszą formę CZYZEK / CZYŻEK pod wpływem dawnego niemieckiego zisik (od: zisek / sisek, obecnie Zeisig ‘czyżyk’). No cóż, ponoć ptasznictwa, czyli odławiania ptaków przeznaczonych do późniejszej hodowli, uczyliśmy się od Niemców…”.
Z cytowanego wyżej artykułu dowiadujemy się, że „Nazwa CZYŻ jest stara, jeszcze prasłowiańska i zawiera w sobie praindoeuropejski pierwiastek wskazujący na ptaka śpiewającego, ćwierkającego, rozszczebiotanego. Językowe odpowiedniki naszego CZYŻA w grece i w sanskrycie oznaczają nie czyżyka, lecz drozda (który też jest ceniony za piękny śpiew). W polszczyźnie CZYŻ miał najpierw postać CZYZ lub CYŻ, ale że nie najłatwiej to wymówić (bo po każdej stronie samogłoski jest inaczej artykułowana spółgłoska), to rychło nastąpiło wyrównanie asymilacyjne do CZYŻ (bo czyż tak nie łatwiej wymówić?).”.

Paulino, z twoich informacji wynika, że w roku 1724 nazwisko twojego krewnego [ ? ] w dokumentach było zapisywane pod postacią graficzną Czyza albo Cyza. W takim razie obie formy nazwy osobowej, to jest Czyza i Cyza, z jakimś prawdopodobieństwem mogły zostać utworzone od prasłowiańskiej nazwy ptaka brzmiącej czyz albo cyż. Istnieje też możliwość, że ich motywatorem było miano Czyż albo późniejsza nazwa ptaka o brzmieniu czyż, które to nazwy na skutek mazurzenia* były wypowiadane jako Cyz albo cyz. A skutkiem tego było nazwisko Cyza. W przypadku nazwy osobowej Czyza mogła ona zostać niechlujnie zapisana przez osobę spisującą metryki lub inne dokumenty. Dość często zdarzało się, że pisarze albo inne osoby sporządzające dokumenty pomijali znaki diakrytyczne**. I tym sposobem z nazwiska Czyża powstało miano Czyza.

Wyjaśnienia wymaga też forma zapisu miana Czyza i nazwy osobowej Cyza. W obu przypadkach nazwiska te zakończone są literą a [ Czyz + a = Czyza; Cyz + a = Cyza ]. Taka forma zapisu:
A. może przemawiać, że oba nazwiska zapisane są w formie dopełniaczowej od Czyz: Czyz > Czyza / Cyz: Cyz > Cyza – typ dopełniaczowy,
B. może wskazywać, że oba miana powstały z tak zwaną zmianą paradygmatu [ dodane a ]; aby odsunąć nazwę osobową od motywującego wyrazu pospolitego; na przykład: Balona od Balon, Cepa od Cep, Capa od Cap. Tak więc, Czyza / Cyza od Czyż,
C. może mówić, że oba miana mogą być nazwiskami powstałymi na skutek dodania nacechowanej emocjonalnie końcówki fleksyjnej rodzaju żeńskiego -a do Czyz i Cyz; Czyz + a = Czyza, Cyz + a = Cyza. W takim przypadku powstają nazwy osobowe z dużym ładunkiem emocjonalnym [ ujemnym lub dodatnim ],
D. może sugerować, że oba nazwiska są mianami dopełniaczowymi, które określą pochodzenie od ojca [ miano patronimiczne ]. Zatem, mógł być Bartosz od Czyza i Bartosz [ czyj? ] Czyza; Roman od Cyza oraz Roman [ czyj? ] Cyza. Zatem, oba nazwiska dopełniaczowe z pochodzenia – ojciec Czyz a syn jego to Czyza; ojciec Cyz a syn jego to Cyza.

2.

Wartym odnotowania jest też informacja zawarta w internetowym Słowniku Polszczyzny XVI Wieku Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Słownik ten notuje hasło cyza / cyża - rodzaj podatku, zwłaszcza od wyszynku piwa. Może ten wyraz pospolity jest motywatorem powstania nazwy osobowej Czyza / Cyza?

Rodzaj podatku, zwłaszcza od wyszynku piwa [cisa (zapisy: cissa, czisza, czyza) Łac śr; niem. Ziese] (2): Coemtio, czyza BartBydg 29b; [Inwentarz dóbr Koronnych] Item, Cłá ſtáré y nowé, y wodné. Item, dochody Porádlnégo, Fum, Wcále, Ciſzy, etć. SarnStat 106.; [Cyżej od warzenia każdej wasy piwa per sol. 10 [...] czyni na rok mc. 2 LustrPom 164, 105.] [Pożyczka z łaciny lub niemieckiego; w SarnStat prawdopodobnie mechaniczna transliteracja obcego zapisu.]

Paulino, to tylko moja robocza hipoteza o możliwej genezie nazwiska Czyza / Cyza.

Pozdrawiam – Roman.

*- Mazurzenie to proces fonetyczny polegający na wymawianiu zamiast spółgłosek dziąsłowych cz, sz, ż, dż głosek zębowych: c, s, z, dz. Na przykład: czapka jako capka, kosz jako kos, żaba jako zaba, dżdżownica jako dzdzownica. Zatem, mazurzenie polega na uproszczeniu wymowy w ten sposób, że niknie cała grupa spółgłosek dziąsłowych, zwanych też spółgłoskami szumiącymi.
**- Znaki diakrytyczne, diakrytyki (stgr. διακριτικός diakritikós „odróżniający”) – znaki graficzne używane w alfabetach i innych systemach pisma, umieszczane nad, pod literą, obok lub wewnątrz niej, zmieniające sposób odczytu tej litery i tworzące przez to nową literę. W alfabetach sylabowych mogą zmienić znaczenie całej sylaby.

[Tadeusz_Wysocki]

Paulino, przynajmniej parafia??

[herka]

Herka czyli wiewiórka
https://nazwiska.ijp.pan.pl/haslo/show/name/HERKA
Mitka też jest w tym słowniku
https://nazwiska.ijp.pan.pl/haslo/show/name/MITKA

Bardzo dziękuję

Pozdrawiam
Krzysiek

[Wladyslaw_Moskal]

Herka czyli wiewiórka
https://nazwiska.ijp.pan.pl/haslo/show/name/HERKA
Mitka też jest w tym słowniku
https://nazwiska.ijp.pan.pl/haslo/show/name/MITKA

Bardzo dziękuję

Pozdrawiam
Krzysiek

Witaj Krzyśku,
podziękowałeś za podpowiedź jak powstało nazwisko Herka. Ja jestem w trakcie rodzinnych odwiedzin, więc z opóźnieniem przedstawiam moja hipotezę powstania antycznych nazwań/nazwisk Herka, Cherka,Chyrka.

Nazwiska Herka według strony genealogicznej Forebears [=Przodkowie] należącej do MyHeritage, nosiło w Polsce w 2014 roku 496 osób, Austrii 94, Węgrzech 82, Czech 56, Ukrainie 25, Finlandii 16.
Zatem nie jest to nazwisko pochodzące z lokalne, współczesnej gwary polskiej.
Nazwisko Cherka w 2014 r. nosiło w Indiach 652 osoby, Polsce 19, Izraelu 16, Rosji 14, Ukrainie 9.
Nazwisko Chyrka nosilo na Ukrainie 1312 osób i 19 w Polsce.
Nazwisko Charka nosiło w Indiach 386 osób, Ukrainie 53, Rosji 8.

Wymienione nazwiska powstały od antycznego nazwania “czarka “, czyli małego naczynia którym pito alkohole wznosząc okrzyk po słowiańsku i celtycku “cher” - obecnie w krajach anglojęzycznych “cheer”, u nas “vivat” [to z łaciny], bo szlachta znała łacinę, a w gospodach i w domostwach “na zdrowie”.
Być może nazwanie to dotyczyło producenta małych naczyń glinianych lub …wodzireja różnych starodawnych obrzędów.
Prapolacy i Scytowie potrafili produkować wysokoprocentowe alkohole i miody przez wymrazanie w okresie zimowym.

Serdecznie pozdrawiam i… na zdrowie - Wladyslaw.

[BartekGawinkowski]

Czołem Genealodzy! Korzystałem wcześniej z zacnych zasobów tej strony i w końcu zdecydowałem się założyć konto.

Skąd pochodzi moje nazwisko Gawinkowski? W Internecie jest mało informacji na ten temat. W Polsce połnocno-wschodniej jest wieś Gawiny, natomiast w Małopolsce jest część wioski Czułów, która nazywa się Gawinki.

Nazwisko kilkaset lat było skupione głównie w dawnym województwie lubelskim: Bzów, Zembry, parafia Zbuczyn.

[Ewa_Szczodruch]

Witam

Gawionkowski - od imienia Gaweł. Imię, znane w tej formie od XIV wieku, stanowi słowiańską przeróbkę imienia Gaulus.

Źródło: Kazimierz Rymut, "Nazwiska Polaków. Słownik historyczno - etymologiczny", Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 1999

[Wladyslaw_Moskal]

Czołem Genealodzy! Korzystałem wcześniej z zacnych zasobów tej strony i w końcu zdecydowałem się założyć konto.

Skąd pochodzi moje nazwisko Gawinkowski? W Internecie jest mało informacji na ten temat. W Polsce połnocno-wschodniej jest wieś Gawiny, natomiast w Małopolsce jest część wioski Czułów, która nazywa się Gawinki.

Nazwisko kilkaset lat było skupione głównie w dawnym województwie lubelskim: Bzów, Zembry, parafia Zbuczyn.

Witam,
masz rację, nazwisko Gawinkowski w 2002 r wg PESEL nosiło 212 osób w Polsce i aż 64 osoby w pow. siedleckim i 46 w Siedlcach.
Według mojej hipotezy, w Europie istniało antyczne nazwanie “Gaw” dla malucha, który zaczynał “gaworzyć”i to krótkie nazwanie Gaw stało się nazwiskiem w wielu europejskich językach.
Strona genealogiczną Forebears [= Przodkowie] twierdzi że w 2014 r nazwisko Gaw nosiło w Szkocji 240 osób, Anglii 236, Irlandii 232, Niemczech 30, Indiach 18, w Polsce tylko 4 osoby.
Ale z biegiem czasu języki rozwijały się i od nazwania Gaw, szybko powstało propolskie nazwanie/zdrobnienie Gawin dla syna lub pieszczotliwe dla gaworzącego malucha.
Nazwanie/nazwisko Gawin wg Forebears nosiło w 2014 r w Polsce 3454 osób, w Niemczech 79, Francji 45, Anglii 26, Austrii 9, Norwegii 7, Szwecji 6.
Z tego jednoznacznie wynika, że polskie nazwisko Gawin nie ma korzeni niemieckich, jest też nazwiskiem mazowieckim - Warszawa 174 osób
Od nazwiska Gawin powstało kiedyś warszawskie nazwisko Gawinko [4 osoby] i nazwisko Gawinkowski.
Zatem można przyjąć, że antyczni przodkowie Gawinkowskich, już od kolebki słynęli z … gaworzenia.

Serdecznie pozdrawiam - Władysław

[Rafał_Szre...]

Witam, zastanawia mnie pochodzenie nazwiska Hurlala, występującego również w wariancie Urlala. Znalazłem w indeksach ze świętokrzyskiego.
Link do indeksów

Pozdrawiam, Rafał

[historyk1920]

Witam !
Najprawdopodobniej nazwisko Hurala pochodzi od imienia Huryj Guryj, występującego w Kościele prawosławnym. Imię pochodzenia hebrajskiego od gur ‘mały lew’.

Pozdrawiam serdecznie
Marek

[Andrzej75]

Według Słownika warszawskiego „hurlala” to ‘okrzyk myśliwych, zachęcający psy do szukania zwierzyny w lesie’.
https://books.google.pl/books?hl=pl&id= ... C4%85cy%22
Podobnie u Bandtkiego:
https://books.google.pl/books?hl=pl&id= ... la&f=false

[Wladyslaw_Moskal]

Witam !
Interesujące i ciekawe pytanie o nazwisko Hurlala, zmarły już profesor K. Rymut mógł by napisać - nie występuje obecnie w bazie PESEL. Panie z IJP PAN mogą powiedzieć, że potwierdziłeś historyczny wariant zapisu nazwiska Hura.
Obecnie imamy w Polsce nazwiska Hura, Huras, Hurlak, Hurnik, Hurny, Huryn, Hurysz , takze w zapisie Chura, Churas, Churski [ to tylko te liczniejsze ].

Współcześnie słowo “hura’’ to okrzyk radości, w języku francuskich Galow, słowo “hurla” oznaczało “krzykliwy”, a w poceltyckich językach Wysp Brytyjskich oznaczało ‘“wycie”.
Proszę w Google wpisać ; Carnyx
a otrzymacie potwierdzenie moich wywodów, dodam, że Scytowie wg zapisów greckich, używali też “trąb bojowych” , a aktualnie trwają prace archeologiczne na scytyjskim grodzisku w Chotyncu.

Anglojęzyczna strona genealogiczna Forebears [=Przodkowie] podaje, że w 2014 roku nazwanie/nazwisko Hura nosiło 6086 osób na Ukrainie, 1727 w Indiach, 328 w Rumunii, 218 w Afganistanie, 160 w Polsce, 84 w Słowacji, 41 w Iranie, 27 w Serbii, 18 w Czechach i 9 w Turcji.
Nazwisko Chura jest stosunkowo liczne na Ukrainie [1025 osob],Białorusi, Indiach, Rosji, Czechach, Polsce [36 osob].

Nosiciele tych starożytnych nazwań/nazwisk mogli byc wytwórcami lub używali trąb bojowych w czasie walk zbrojnych takze różnorodnych obyczajach słowiańskich.

Serdecznie pozdrawiam - Władysław