Witaj Agnieszko.
Rozważania o genezie nazwiska Junghans, Kalisch, Kilanowski.
Nazwa osobowa [ nazwisko, imię, przezwisko ] Junghans.
Miano Junghans według mnie pochodzi z kręgu języka niemieckiego i jest złożeniem dwóch wyrazów, to jest słowa jung oraz wyrazu hans [ jung + hans = junghans ].
Słowo jung można spotkać w różnych językach, dialektach, gwarach szeroko rozumianego języka niemieckiego. W standardowym języku niemieckim słowem jung określamy [ nazywamy ] młodego człowieka [ jung ‘młody’ ]. Jung to też było określenie niedoświadczonego młodego człowieka albo młodszego członka rodziny w stosunku do starszego, na przykład w stosunku do ojca lub brata.
Wyraz jung pochodzi z języka średnio – wysoko – niemieckiego [ mittelhochdeutsch ] od słowa junc oraz z języka średnio – dolno – niemieckiego [ mittelniederdeutsch ] od słowa junk. Miano Jung może być też samoistnym nazwiskiem.
Wspomnę, iż język średnio – wysoko – niemiecki to historyczna forma języka niemieckiego. Formę tę poprzedza język staro – wysoko – niemiecki, zaś po niej nastąpił język wczesno – nowo – wysoko – niemiecki. Dodam też, że język średnio – dolno – niemiecki to etap rozwoju języka dolnoniemieckiego pomiędzy starosaksońskim a współczesnym. Powstał ze starosaksońskiego po XII wieku.
Słowo hans to imię Hans albo samoistne nazwisko Hans. Hans to skrócona forma imienia Johannes [ po polsku Janusz ]. Imię Johannes było bardzo popularne w Niemczech a jego typowe niemieckie warianty to Hans i Johann. Nazwisko Hans może być też nazwiskiem wywodzącym się od imienia ojca [ miano patronimiczne ]. Pochodzi ono z języka niemieckiego i niderlandzkiego [ język holenderski, język flamandzki ]. Można go spotkać w takich krajach jak: Niemcy, Belgia, Holandia, Francja.
Mniej więcej wiemy co znaczą części składowe złożonego nazwiska Junghans, to znaczy słowo jung oraz imię lub nazwisko Hans. Zatem, co może znaczyć złożenie Junghans. Wydaje się, iż pierwotnie było to przezwisko, które z czasem stało się nazwiskiem. To powoduje pewne zawirowania co do jednoznacznego ustalenia jego znaczenia. Uważam, iż jest to nazwisko zapisane jest w standardowym języku niemieckim. W mojej ocenie, z dużą dozą prawdopodobieństwa graniczącego z pewnością, może ono mieć dwa znaczenia:
1. Junghans > młody Hans,
2. Junghans > syn Hansa.
Jako ciekawostkę dodam, iż Junghans to znana marka zegarków. Firmę założył Erhard Junghans w raku 1861 wraz ze swoim szwagrem. Poniżej link pod którym przeczytasz więcej o zegarkach Junghans i historii tej firmy:
https://zegarkiipasja.pl/artykul/2032-j ... oria-marki
Nazwisko Jonkans w mojej ocenie jest błędnie zapisaną formą nazwy osobowej Jonghans. Miano Jonghans jest złożoną nazwą osobową, która składa się z dwóch członów, to jest słowa jong i wyrazu hans [ jong + hans = jonghans ]. Wyraz hans i jego znaczenie opisałem powyżej. Pozostaje ustalić co znaczy apelatyw jong. Słowo jong pochodzi z języka niderlandzkiego, który zaliczany jest do języków germańskich grupy dolnoniemieckich języków. Język niderlandzki jest językiem urzędowym używanym w Holandii oraz Belgii. Tak więc, słowo jong pochodzi od słowa jonc, które wywodzi się z języka środkowo holenderskiego [ mittelniederländisch ], które znaczy młody i odnosi się do młodej osoby. Jong to też było określenie niedoświadczonego młodego człowieka albo młodszego członka rodziny w stosunku do starszego, na przykład w stosunku do ojca lub brata.
Nazwa osobowa Jonghans według mnie zapisane jest w języku niderlandzkim [ holenderskim ] i ma takie samo znaczenie jak nazwisko Junghans, o którym pisałem wcześniej.
Nazwisko to można spotkać w Holandii i Niemczech.
Nazwisko Junkans moim zdaniem jest błędnie zapisaną formą nazwiska Junghans.
Nazwa osobowa Kalisch.
Nazwisko Kalisch na pierwszy rzut oka wygląda na niemieckie miano z uwagi na zakończenie grupą znaków ‘sch’. W języku niemieckich znaki ‘sch’ wymawia się jak nasze ‘sz’. W takim razie nazwisko to brzmi Kalisz. Zatem, z dużą dozą prawdopodobieństwa może to jest zniemczone polskie nazwisko Kalisz, które dostosowano do niemieckiego systemu gramatycznego.
Dr hab. Alina Naruszewicz – Duchlińska, profesor Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego w Olsztynie tak pisze o etymologii nazwiska Kalisz: „Kalisz. Nazwisko od nazwy miejscowej Kalisz (nazwa miejscowa może pochodzić od bazy rzeczownikowej kał, w znaczeniu ‘błoto’ z sufiks -isz lub złożeń Kalimir < *kaliti (uwaga prof. J. Dumy, za którą serdecznie dziękuję), zob. E. Jakus-Borkowa, Polskie nazwy osobowe z sufiksami zawierającymi konsonant -š, [w:] Onomastyka polska a nowe kierunki językoznawcze. Materiały z XI ogólnopolskiej konferencji onomastycznej 15-17 czerwca 1998, red. M. Czachorowska, Ł.M. Szewczyk, Bydgoszcz 2000, s. 357-364), zob. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1880, t. III s. 685-699, t. XV cz. 2 s. 41. Kalisz A. Boniecki, Herbarz polski t. IX s. 164, Kaliszowie herbu Jelita ze wsi Kalisze-Ksiąski w ziemi warszawskiej A. Boniecki, Herbarz polski t. IX s. 165; Kalisz herbu Ciołek W. Wittyng, Nieznana…, s. 127.”.
Nazwa osobowa Kilanowski.
1.
Nazwisko Kilanowski jest nazwiskiem sufiksalnym. Zbudowane ono jest z rdzenia Kilan– oraz przyrostka –owski [ Kilan + owski = Kilanowski ]. Rdzeń Kilan– to może być oboczność imienia albo nazwiska Kilian, które znane jest w Polsce od mniej więcej XIII wieku. Imię Kilian było raczej nie używane, ale znane było jako nazwisko Kilian. Często jako nazwisko występowało w południowych Niemczech. W średniowieczu na obszarze Polski wymawiane było ono jako Kilijan, Kielijan. Jest to imię pochodzenia celtyckiego [ irlandzkiego ], etymologicznie wiążące się ze słowem gillean 'mnich'. Angielska, polska i niemiecka forma imienia Cillian pochodzi od słowa ceallach oznaczającego ‘wojna’ lub ceall oznaczającego ‘kościół’.
Złożony sufiks –owski może być w tym przypadku formatem strukturalnym przy pomocy, którego utworzono modelowe nazwisko Kilanowski na wzór i podobieństwo polskich nazwisk szlacheckich od imienia lub nazwiska Kilian.
2.
Nazwa osobowa Kilanowski może być mianem odmiejscowym utworzonym przy pomocy złożonego przyrostka –owski. Miana zawierające sufiks –owski powstawały najczęściej od nazw miejscowości zakończonych przyrostkiem –ów, –owa, –owo, –owice, na przykład: Darłowo > Darłowski, Kraków > Krakowski, Pobierowo > Pobierowski itd. Nazwiska z tym przyrostkiem wskazywały, mówiły nam, iż osoba o takim nazwisku pochodziła, mieszkała, urodziła się albo była właścicielem danej miejscowości. W przypadku szlachcica było to nazwisko posesywne mówiące, że jest on właścicielem danej miejscowości. W przypadku osób innych stanów ich nazwiska mówiły tylko, że pochodziły one lub urodziły się w takiej miejscowości. W przypadku nazwiska Kilanowski / Kilianowski [ nazwisko szlacheckie albo nazwisko nieszlacheckie ] mogło ono zostać utworzone od miejscowości o nazwie typu Kilianów, na przykład wieś Kilianów położona obecnie w województwie dolnośląskim, w powiecie wrocławskim, w gminie Kąty Wrocławskie. Mogło powstać od nazwy wsi Kilanowo, która położona jest obecnie w województwie mazowieckim, w powiecie płońskim, w gminie Raciąż.
Profesor Kazimierz Rymut mówił: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Natomiast, profesor Aleksander Brückner wielokrotnie pisał, że „my dziś nie rozumiemy znaczenia różnych słów używanych dawniej”.
Agnieszko, mam nadzieję, że w jakimś stopniu zaspokoiłem Twoją ciekawość o ewentualnej etymologii nazwisk, o które pytasz w swoim poście. To tylko moje spojrzenie na genezę tych nazwisk, raczej rozważania i hipotezy. Może ktoś jeszcze coś doda i przytoczy inne znaczenie i pochodzenie przedmiotowych nazw osobowych. Kończąc dodam, że w mojej ocenie tylko wszechstronna kwerenda różnych źródeł, w tym dokumentów historycznych i genealogicznych może, choć nie musi, odpowiedzieć na pytanie od kogo, od czego, w jaki sposób oraz kiedy powstała konkretna nazwa osobowa.
Pozdrawiam – Roman.
