Łukaszu, dobry wieczór.
Ciąg dalszy rozważań do tekstu, który zawarłem w poście z dnia 23 marca 2021, i który odnosi się do tematu „Etymologia nazwiska Gierasiński, Gierasieński”.
W swoich postach napisanych do mnie pisałeś:
1. „(…), rzeczywiście, nazwisko się zmienia a najbardziej pierwotne to Giraszeński / Geraszewski z okolic Opatowa. (…).”.
2. „(…), z racji tego, że nazwisko Gierasiński często występuje w księgach jak Gierasieński / Gieraszeński ( raz napisane było jako Gieraszewski ), co Pan myśli o nazwie wsi Gieraszowice? Czy widzi Pan jakiś związek etymologiczny? Niestety nie dotarłem do żadnych materiałów archiwalnych z tej wsi. (…).”.
Gieraszowice – obecnie wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie sandomierskim, w gminie Łoniów. Gieraszowice i Wola Gieraszowska tworzą w XIX wieku własność dworską złożoną z dwóch wsi i folwarku. Gieraszowice wymienione są już w XV wieku jako własność Dersława Zborzeńskiego ( Długosz, L.B. I, 395 ). W roku 1578 właścicielem wsi jest Mikołaj Jurkowski. W 1881 roku w Gieraszowicach było 21 domów, w Woli. W Gieraszowicach stał dwór [ zobacz: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Łoniów, Łoniów 2014, strona 130 ].
Gieraszów. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich w tomie XV, w części 1 z roku 1900 na stronie 497 wymienia wieś Gieraszów i tak o niej pisze: „Gieraszów, wś pod Wieliczką. Dziś nie istnieje. Wspomn. W dok. z r. 1363 ( Kod. Mał. III, 169, 304 ).”. W internetowym Słowniku historyczno – geograficznym ziem polskich w średniowieczu pod hasłem Gieraszów czyli U Dęba przeczytać można: „Gieraszów czyli U Dęba (1363 Vdamba sive Goraszowo, 1377 hereditas dicta Wdamba et Geraschaw nunccupata, 1379 hereditas... circa Dab sic nuncupata) leżał na terenie Kłosowa, który dziś stanowi cz. Wieliczki (Wiel. s. 4). [Pow. krak.; par. Wieliczka] 1363 Kazimierz Wielki przenosi kilka wsi Floriana z Druszkowa [Pustego] m. in. U Dęba, czyli G., przed Wieliczką z pr. pol. na pr. niem. średzkie (Mp. 3, 766; Wiel. s. 3); 1377 Marcin s. tegoż Floriana oświadcza przed sądem najwyższym pr. niem., że został przez rajców wielickich całkowicie spłacony „pro hereditate dicta Wdamba et Geraschaw”, położonej przed Wieliczką (Mp. 3, 889; Wiel. s. 4); 1379 sąd ziemski krak. zaświadcza, że Marcin s. zm. Floriana podrzędczego niepołomickiego sprzedał za 140 grz. rajcom wielickim swoją „particulam hereditatis... circa Dab sic nuncupatam” położoną przed m. Wieliczka. Oświadczenie to wydaje w związku z zakwestionowaniem wg pr. bliższości przez br. Marcina Jana z Raciborska powyższej transakcji. Spór był następnie kontynuowany przez wd. po tymże Janie Kachnę i ich dzieci Mikołaja, Stanisława, Michała i Katarzynę. Sąd zatwierdza sprzedaż (Mp. 3, 908; Wiel. s. 6).
Gieraszowice należą do bardzo starszej warstwy słownictwa, które ma związek z wczesnym osadnictwem Słowian. Gieraszowice i inne nazwy tego typu, to pierwotnie patronimiczne nazwy miejscowe, które określały pewną grupę ludzi, to jest potomków albo poddanych osoby, której imię albo przezwisko tkwiło w podstawie nazwy. Takie nazwy tworzone były przy pomocy przyrostka -ice albo -owice // -ewice. Zatem, Gieraszowice to wieś, w której mieszkali potomkowie albo poddani Gierasza.
Gieraszów, nazwa wsi zakończona przyrostkiem -ów [ -ow, -ov ]. Sufiks ten tworzy nazwy miejscowości – rzeczownik rodzaju męskiego. Dawniej tworzył przymiotniki dzierżawcze od imion męskich. Zatem, nazwa wsi jest nazwą dzierżawczą. Nazwy dzierżawcze pochodzą od właściciela. Wynika z tego, że Gieraszów oznacza wieś, której właścicielem lub założycielem był mężczyzna nazywany Gierasz.
Tak więc, wieś Gieraszowice i Gieraszów wzięły swoje nazwy od nazwy osobowej Gierasz.
Irena Mytnik w swoim opracowaniu pt. Słownik historyczno – etymologiczny antroponimów ziemi chełmskiej ( XVI – XVII wiek ), który został wydany w Warszawie przez Katedrę Ukrainistyki Uniwersytetu Warszawskiego w roku 2017, na stronie 98 pisze: „Gieraszowski: Casimirus Gieraszowski ASA 1668. Od n.m. Gieraszów młp.,Gieraszowice święt.”. Wynika z tego, że od nazwy wsi Gieraszowice [ świętokrzyskie ] lub/i nazwy wsi Gieraszów [ małopolska ] powstała nazwa osobowa Gieraszowski. Jak podaje autorka [ za: Henryk Gmiterek, Album studentów Akademii Zamojskiej 1595 – 1781, Warszawa 1994 ] nazwisko Gieraszowski [ Casimirus Gieraszowski ] pojawiło się w spisie uczniów Akademii Zamojskiej w roku 1668. Wynika z tego, że nazwisko Gieraszowski zostało utworzone za pomocą przyrostka -owski. Nazwiska na -owski pochodzą w większości od nazw miejscowych zakończonych na -ów, -owa, -owo. Tak więc, nazwisko Gieraszowski jak najbardziej może pochodzić od nazwy Miejscowej Gieraszów. Nazwy osobowe zakończone formatem -owski mogą pochodzić też od nazw miejscowych na -owice [ Gieraszowice ]. W nazwach miejscowych cztero- i więcej sylabowych często odrzucano przyrostek tworzący nazwę, a więc format -ice.
W przeszłości na obszarze dawnej polski występowała nazwa osobowa Gierasz.
W tomie1 publikacji pt. Poczet sołtysów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miasta Krakowa ( 1228 – 2010 ), wydany przez Urząd Miasta Krakowa w roku 2010 w Krakowie pod redakcją Bogdana Kasprzyka w nocie biograficznej nr 18 – Gierasz, której autorem jest Bogdan Kasprzyk, można przeczytać: „Gerassius ( Gerash, Geras ). Reprezentant elity politycznej miasta Krakowa początku XIV wieku. Pełnił najwyższe urzędy, początkowo jako ławnik w latach 1310,1312 i 1313, następnie od 1319 roku jako rajca, wielokrotnie odnotowywany, do roku 1329 włącznie. W latach 1319, 1323—1326 i 1337 był także wójtem sądowym, kilkakrotnie łącząc ten urząd z zasiadaniem w radzie miejskiej. Przebieg jego kariery, przypadającej także na trudne lata buntu wójta Alberta (nr 8), świadczy, że był w łaskach panującego Władysława Łokietka. Gierasz był właścicielem nieruchomości położonej przy ul. Grodzkiej. Odnotowano, że darował klasztorowi Klarysek plac usytuowany w obrębie murów miasta, zamieszkany przez czterech garncarzy. Klaryski otrzymały też od niego cztery ogrody położone koło Kawiorów, Przyjęły do swego grona córkę Gierasza, Maruszę, która dożywotnio mogła czerpać pożytki z tych ogrodów. Gierasz inwestował w ogrody, których posiadał kilka: na przedmieściu przed bramą Szewską, przy cmentarzu żydowskim ( odstąpił go w 1312 roku Świętosławowi, wicekustoszowi kapituły krakowskiej ), nad rzeką Rudawą ( oddany w 1312 roku Henrykowi Srolle ) oraz kolejny ogród, prawdopodobnie także nad Rudawą ( sprzedał go w 1316 roku Tilonowi, synowi kowala ). Oprócz wspomnianej córki Maruszy pozostawił syna Hanka.”.
Imię Gierasz wymienia Dariusz Kupisz w swojej publikacji pt. Genealogia Kochanowskich z Kierzkowa od końca XV wieku do połowy XIX wieku. Pisał on między innymi: „Nazwisko Kochanowski jest powszechnie kojarzone z najwybitniejszym poetą polskiego renesansu – Janem z Czarnolasu. Jego znaczenie dla rozwoju polskiej kultury sprawiło, iż historycy oraz badacze literatury interesowali się od dawna Kochanowskimi herbu Korwin. (…). Odtworzono genealogię poety, poświęcono kilka prac jego rodzicom i braciom, ale niezwykle rzadko wykraczano poza ramy chronologiczne XVI w. Ostatnio pojawiła się monografia omawiająca główne linie tej rodziny w XV–XVIII w., ukazująca szerzej dzieje Kochanowskich, wywodzących się od dziada i ojca poety2. Ich dalsi krewni oczekują nadal na wnikliwsze badania, a jednymi z nich są Kochanowscy z Kierzkowa. Podobnie jak wszyscy Kochanowscy, wywodzili się z ziemi radomskiej, ale w XVII–XIX w. rozsiedlili się na całą ówczesną Małopolskę. Posiadali dobra lub piastowali urzędy w województwie sandomierskim, krakowskim, lubelskim, ruskim i wołyńskim. Bez wątpienia więc zasługują na przedstawienie ich genealogii co też jest celem niniejszego artykułu. Kierzków, z którego pisała się interesująca nas linia Kochanowskich, jest obecnie dzielnicą leżącą na obrzeżach Radomia. Dawniej, dzielił się na Kierzków Większy oraz Mniejszy i był wioską parafii Cerekiew. Pierwsze związki Kochanowskich z tą osadą można dostrzec już około połowy XV w., ale za protoplastę linii Kochanowskich z Kierzkowa uznaje się Andrzeja, najmłodszego syna Dominika z Kochanowa, a więc stryjecznego dziadka poety z Czarnolasu. Używał on trudnego dziś do wyjaśnienia przydomku Gierasz, Gyrrasz lub Gieraszek. Po raz pierwszy pojawia się on w źródłach z 1481 r. odbierając ojcowiznę w Kochanowie i Woli Brudnowskiej od swych braci Jana i Stanisława. (…). Według Adama Bonieckiego Andrzej Gierasz był trzykrotnie żonaty – po raz pierwszy z Heleną, powtórnie z Małgorzatą, a po niej z Katarzyną. (…). Do synów Andrzeja A. Boniecki zaliczył także Walentego, pominiętego w akcie zakupu części Kierzkowa z 1520 r. Za poparciem owych przypuszczeń przemawia przydomek Walentego oraz posiadane przez niego dobra, zaś pominięcie go w przywołanej tu transakcji mogło wynikać z różnych przyczyn (mógł być najstarszym z braci, pochodzącym z innej matki). Ponadto w transakcji zakupu części Kochanowa z 1545 r. pojawiają się Walenty i Jan Kochanowscy „zwani Gieraszowie”, z pewnością bracia (synowie Andrzeja Gierzasza). W 1548 r., Walenty zabezpieczył swej żonie Zofii Sadowskiej 200 zł posagu11, a doczekał się z nią czterech synów: Pawła, Piotra, Mikołaja i Walentego. Ten ostatni nosił po ojcu przydomek Gierasz, stąd nie wiadomo, który z dwóch Walentych był dziedzicem półłanku w Kochanowie, odnotowanym w rejestrach podatkowych z lat 1576–1577. (…). Hieronim, oraz wspomniany wcześniej Władysław, byli ostatnimi męskimi przedstawicielami linii Kochanowskich z Kierzkowa. Wygasła ona tym samym w ósmym pokoleniu po Andrzeju Gieraszu, dziedzicu części Kochanowa i Kierzkowa Woli pod Radomiem.” [ zobacz: Dariusz Kupisz, Genealogia Kochanowskich z Kierzkowa od końca XV wieku do połowy XIX wieku, Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego Tom VI, 2014 (2015), strona 44 – 67. ].
Nazwisko Gierasz wymienia Maksymilian Baruch w swojej książce pt. Pabianice, Rzgów i okoliczne wsie. Monografia historyczna dawnych dóbr kapituły krakowskiej w sieradzkiem i łęczyckiem. Autor na:
• stronie 208 pisał: „Ks. Benedykt Gierasz, mansyonarz kolski, będący rodem z Pabianic, zapisał w 1636 r. przed urzędem miejskim różne działki gruntu razem 66 1/2 składów na wieczne czasy konfraternii św. Anny.”.
• na stronie 220 pisał: „1636. Benedykt Gierasz, mansyonarz kolski, znany w kronice miejscowej z powodu znaczniejszego zapisu na korzyść bractwa kościelnego św. Anny, był rodem z Pabianic ( Akta tegoż bractwa ).”.
[ zobacz: Maksymilian Baruch, Pabianice, Rzgów i okoliczne wsie. Monografia historyczna dawnych dóbr kapituły krakowskiej w sieradzkiem i łęczyckiem, Warszawa 1903. ]
Na stronie Urzędu miasta Pabianice znajduje się artykuł Sławomira Saladaja pt. Staropolskie Pabianice. Autor tekstu między innymi napisał: „(…). Gierasz Benedykt ( II poł. XVI w. – ok. 1636 ). Osobę Benedykta Gierasza wymienia w swej monografii M. Baruch w podrozdziale poświęconym wybitniejszym pabianiczanom. Wiadomości o Benedykcie czerpiemy głównie z kopii aktu nadania przez niego określonych gruntów na rzecz bractwa literackiego św. Anny w Pabianicach. Odpowiedni dokument wpisano do ksiąg wójtowskich w obecności samego nadawcy oraz starszych bractwa: Tomasza Krocerskiego, Stanisława Szałkowskiego, Sebastiana Pieszczowicza, kantora pabianickiego, a także przedstawicieli władz miejskich: burmistrza Macieja Ćwikły, wójta Grzegorza Siadery i innych. Benedykt wywodził się z pabianickiej rodziny mieszczańskiej, której przedstawiciele odgrywali istotną rolę w życiu miasta przez cały XVII w. Sam poświęcił się stanowi duchownemu i w 1636 r. był mansjonarzem przy kościele farnym św. Krzyża w Kole. Swoje dobra ziemskie w Pabianicach, zarówno dziedziczne jak i nabyte, darował wieczyście bractwu literackiemu. Uczynił przy tym zastrzeżenie, aby grunty pozostawały przy bractwie i nigdy nie były sprzedane. W ich liczbie znajdowały się: 4 składy na Ćwierciach za plebanią, 9 składów na Krócicach u Glinianek, 8 składów na Krócicach za Gliniankami, 12 składów na Krócicach u Bożej Męki przy gościńcu piotrkowskim, 15 ½ składów w Modrzewcu, 5 składów za plebanią w miejscu zwanym Kliny, 3 składy za Osinką, 10 składów u Zimnej Wody. W sumie różne działki ziemi liczyły 66 1/2 składów, a do tego doszła łąka usytuowana na Popławach. Motywem jego decyzji była miłość: „ku Oyczyznie swey, ozdobie oney”. Zapewne niebawem po darowiźnie zakończył życie, był bowiem „na ciele dla podeszłego wieku nie bardzo zdrowy”.”.
Franciszek Piekosiński jest autorem 3 tomowej publikacji pt. Rycerstwo polskie wieków średnich. W tomie 3 pt. Rycerstwo małopolskie w dobie piastowskiej 1200 – 1366, który ukazał się nakładem autora w roku 1901 w Krakowie:
• na stronie 327 pisał: „(…). Na przywileju Jana Grota biskupa krakowskiego z r. 1333 występują: (…). 1835. Gierasz czyli Gierard XIV kapelan nadworny biskupa krakowskiego, występuje w tym charakterze jeszcze w r. 1334. (…).”;
• na stronie 402 i 403 pisał: „ (…). W wyroku sądu ziemskiego sandomirskiego z r. 1352, dotyczącym dóbr Jeżów, są wymienieni, (…). 2332. Gierasz czyli Gierard XVI z Koprzywnicy. (…).”.
Piekosiński pisał „Gierasz czyli Gierard”. Wynika z tego, że imię Gierasz jest inną formą imienia Gierard, raczej jego polską formą zaadaptowaną na gruncie polskiej fonetyki. Imię Gierard to inna forma zapisu graficznego imienia Gerard. Gerard, a właściwie Gerhard to germańskie imię pochodzi od dwóch słów; pierwsze to ger – ‘oszczep’, a drugie hart – ‘silny’. Tłumaczy się je jako ‘mężny oszczepnik, mający siłę w oszczepie albo silny (z) oszczepem’ lub też „sprawujący władzę” [ oszczep symbol władzy ]. Polska etymologia tego imienia mówi, że pochodzi ono od „gier rad” – tzn. „ten, który rad igra”. Od imienia Gerard w Polsce pochodzą nazwiska Gierard, Gerard, Gierek. W Polsce imię to znane jest przynajmniej od XIII wieku, pierwotnie w formach Gerardus i Gerhardus.
W nazwisku Gierasiński, Gierasieński, Giraszeński, Geraszewski, Gieraszewski występuje wyraz motywujący typu ‘Gieras’ albo ‘Girasz’, albo ‘Gerasz’, albo ‘Gierasz’. Wszystkie one mogą mieć jakiś związek z imieniem Gierasz. Czy tak było? Trudno jednoznacznie na to pytanie odpowiedzieć. Przyjmując, że imię Gierasz jest równoznaczne z imieniem Gieras, to takie założenie będzie prawdziwe w przypadku gdy imię Gieras funkcjonowało na obszarze gdzie występowało mazurzenie. Mazurzenie, jak pisała Halina Karaś w Leksykonie terminów i pojęć dialektologicznych, zawartym w Kompendium internetowym Dialekty i gwary polskie, „to wymowa spółgłosek dziąsłowych sz, ż, cz, dż jako przedniojęzykowo – zębowych s, z, c, dz, np. lepse, przysed, blaske, mniejsym, starsy, rózne, więkso, ułozyli, grubse, muse, zawse, zaceło, upiece, namocyło sie, jesce, cego, jus, w łózecku, nizej, sukienecke, usyła, kozde, ojcyzne, wiecór, cymś, przesła, nojwidocniej, moze, zył = lepsze, przyszedł, blaszkę, mniejszym, starszy, różne, większą, ułożyli, grubsze, muszę, zawsze, zaczęło, upiecze, namoczyło się, jeszcze, czego, już, w łóżeczku, niżej, sukieneczkę, uszyła, każde, ojczyznę, wieczór, czymś, przeszła, najwidoczniej, może, żył. Mazurzenie to bardzo ważna cecha dialektalna, dzieląca dialekty polskie na mazurzące i niemazurzące, jedno z dwóch podstawowych kryteriów podziału na dialekty.”. Takie zjawisko można też zaobserwować w imieniu Bartosz, które w postaci zamazurzonej brzmi Bartos.
Opatów i jego okolice obecnie położone są w województwie świętokrzyskim. Na obszarze tego województwa występowało i nadal występuje mazurzenie. Zatem, imię Gierasz może być wypowiadane w brzmieniu Gieras.
Łukaszu, napisałeś, że interesujące Ciebie nazwiska występują w okolicy Opatowa. Faktycznie w okolicy Opatowa w parafiach: Szewna, Denków, Wszechświętne występowała nazwa osobowa Gierasińsi [ przynajmniej w roku 1806 ] oraz Gieras, ta przynajmniej w roku 1747.
https://geneteka.genealodzy.pl/index.ph ... rdertable=
W takim razie z jakimś prawdopodobieństwem nazwisko Gierasiński może być strukturalną nazwą osobową powstałą od miana Gieras [ Gierasz ] a ono od imienia Gieras [ Gierasz ] poprzez dodanie nazwiskotwórczego przyrostka -iński. Nazwisko Gieras może też występować z innymi złożonymi przyrostkami będącymi pochodną sufiksu -ski.
To tylko moje rozważania i hipotezy. Weryfikację hipotez i wnioski pozostawiam już Tobie.
Mam nadzieję, że moje informacje pomogą Ci w dalszych badaniach nad historią Twojej rodziny i nazwiska Gieras[iński], Gierasz[yński] i podobnych.
Pozdrawiam – Roman.
