Dawidzie Andrzeju, witaj.
Rozważania o genezie nazwiska Bodych.
Między innymi napisałeś: „(…).Dotarłem do tego, że rodzina od strony ojca pochodzi najprawdopodobniej już od co najmniej XVIII wieku ze wsi Kaski niedaleko Warszawy. (…)”. Rozumiem, że chodzi Ci o wieś Kaski, która położona jest w województwie mazowieckim, w powiecie grodziskim, w gminie Baranów. Pierwsze wzmianki o tej wsi pochodzą z 1383. Zatem, to bardzo stara wieś. Miejscowość jest siedzibą parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii warszawskiej, archidiecezji warszawskiej, dekanatu błońskiego.
Nazwa osobowa Bodych zbudowana jest z tematu słowotwórczego bod- oraz sufiksu -ych. Zapisać to można tak: bod + ych = bodych. Przyrostek -ych jest rozbudowanym formatem -ch poprzez dodanie samogłoski -y- [ -y + ch = -ych ]. Sufiks -ch jest bardzo starym przyrostkiem, który tworzył najstarszą warstwę imion spieszczonych. Zazwyczaj odbywało to się poprzez dodanie formatu -ch do jednego z członów złożonego imienia staropolskiego [ słowiańskiego ], na przykład Sobiesław > Sobiech, albo Zdzisław > Zdzich. Nieco później gdy nastało chrześcijaństwo w Polsce przyrostek -ch służył też do zdrabniania imion chrześcijańskich, na przykład: Pieter > Piech. Pieter to pierwotna forma przyjęta w Polsce od greckiego imienia Petros, później imię Pieter przeszło w imię Piotr. Format -ch nadaje imionom spieszczonym nieco twardości ponieważ zawiera on twardą spółgłoskę ‘ch’. Przetrwał on różne historyczne zawieruchy językowe i do dzisiaj stosuje go się do spieszczania imion, zazwyczaj w gwarach i mowie potocznej, na przykład: Grzech < Grzegorz, Pach < Paweł, Zych < Zygmunt.
W takim razie miano Bodych byłoby spieszczonym imieniem, które później przekształciło się w rodowe nazwisko, zapewne w dziedziczną nazwę osobową. Tylko jakiemu formalnemu imieniu [ przydomkowi, przezwisku ] odpowiada jego spieszczenie Bodych? Odpowiedzi należy poszukiwać w tych mianach, które zawierają rdzeń bod-. Temat bod- może być składową imion, albo przezwisk utworzonych od apelatywu, rzeczownika pospolitego. Od jakiego imienia powstało miano Bodych, trudno dzisiaj jednoznacznie stwierdzić. Jest wiele imion słowiańskich [ staroplolskich ] i innych, od których mogło ono zostać utworzone. W bibliotekach publicznych są różne słowniki, leksykony poświęcone imionom, w których odnajdziesz imiona z podstawą Bod-. Dla przykładu może to być książka profesora Jerzego Bralczyka i Michała Ogórka pt. Na drugie Stanisław. Nowa księga imion, która została wydana przez wydawnictwo Agora w roku 2015. Inna publikacją, która może Ci się przydać jest Wielka księga imion polskich, której autorkami są Bożena Różycka i Halina Płoszyńska, która została wydana przez Wydawnictwo Publicat w roku 2008. Z resztą w sieci znajdziesz wiele stron poświęconym imionom, na przykład:
http://leksykony.interia.pl/imiona?nr_s ... kid=22&l=B
albo
https://mamdziecko.interia.pl/ksiega-im ... r,,pack,37
Profesor Kazimierz Rymut w swoim słowniku Nazwiska Polaków. Słownik historyczno - etymologiczny z roku 1999 i z roku 2001 wymienia wiele nazwisk zaczynających się Bod-. W zasadzie wszystkim tym nazwiskom przypisuje jedną i tą samą genezę mówiącą, iż wywodzić one mogą się od apelatywu bodę, bóść oraz od złożonych staropolskich imion typu Bodzisław, Bogdan, albo od niemieckiego miana Bodo. Tu mała dygresja, Bodo to też jest zdrobniałe imię pochodzące od kilku staropolskich imion złożonych.
Skoro apelatywy bodę i bóść mogą być podstawą do utworzenia nazwy osobowej Bodych to i inne apelatywy mogą wchodzić w grę, na przykład: bodziec, bodzieć. Warto sprawdzić co one mogą znaczyć. Według Słownika etymologicznego języka polskiego:
• bóść – 1. ‘uderzać czymś ostrym [ na przykład rogami ], kłuć’; 2. przenośnie ‘patrzeć spode łba’. Bóść pochodzi od prasłowiańskiego [ ogólno słowiańskiego ] *bhedh- ‘kłuć, obrabiać ostrym narzędziem, ryć’;
• bodziec – 1. ‘czynnik wywołujący coś’; 2. dawniej znaczenie konkretne ‘ostry przedmiot do przebijania, kłucia’. Bodziec pochodzi od prasłowiańskiego *bodьcь ‘to czym się kłuje, ostry przedmiot, kolec’ – nazwa narzędzia utworzona od nazwy czynności *bosti ‘bóść’;
• bodzieć: 1. ukłuć, trącić, 2. przenośnie ‘udręczyć, niepokoić’, 3. przenośnie ‘pobudzić, zachęcić, popchnąć do czegoś’. Za: Słownik warszawski, tom 1, strona 181.
Zatem, miano Bodych powstałoby od przezwiska Bodych, w mogącym znaczeniu powyżej opisanym. Dodam, że w Polsce występują też podobne nazwiska, na przykład: Bodysz i Bodys. Bodys to zapewne jest zamazurzona forma nazwiska Bodysz.
Niemieckie nazwisko Bodo to też imię Bodo, które głównie używane jest w krajach niemieckojęzycznych. Niemiecka etymologia tej nazwy osobowej:
1. „Der Name leitet sich vom Altsächsisch bodo = Gebieter her, wird aber irrigerweise auch auf Althochdeutsch boto = Bote zurückgeführt”.
2. Herkunft: altdeutsch, althochdeutsch, griechisch, niederdeutsch. Bedeutung: von altsächsisch = Gebieter später irrtümlicherweise im althochdeutschen umgedeutet in Bote Durch romantische Erzählungen aus der mittelalterlichen Ritterzeit kam der Name wieder in Mode. Fraglich: Bedeutung: Gebieter, Bote; Kurzform von Namen mit "Bod" bzw. "Bot" (Bedeutung: Gebieter, Bote). Norddeutsche Kurzform von Burghard ? (sehr fraglich);
3. Wortzusammensetzung: bodo = der Gebieter (Altsächsisch); boto = der Bote (Althochdeutsch). Bedeutung / Übersetzung: der Gebieter; der Bote. Mehr zur Namensbedeutung: alter deutscher Name, abgeleitet von altsächsisch bodo (=Gebieter), später umgedeutet zu althochdeutsch boto (=Bote). Herkunft – althochdeutsch.
W roku 1915 w Przeglądzie Historycznym 19/1 na stronach 64 – 82 został zamieszczony artykuł Ignacego Tadeusza Borowskiego noszący tytuł „Wsie holenderskie na ziemiach polskich. W opracowaniu tym na stronie 68 czytamy: „(…). W kilka lat po osadzeniu holendrów na Saskiej Kępie spotykamy się z nową próbą utworzenia gospodarstw niderlandzkich w okolicach Warszawy. Oto w roku 1645 Hieronim Radziejowski wyjednywa sobie przywilej królewski na osadzenie holendrów jure emphiteutico we wsiach królewskich: Baranów, Jaktorów, Kaski, Szczawinek w ziemi Sochaczewskiej. Kolonistom miano wymierzyć 100 włók ziemi miary Chełmińskiej. (…)”. Autor tekstu podaje, że informacja o osadzeniu holendrów we wsi Baranów, Jaktorów, Kaski, Szczawinek pochodzi z Metryki Koronnej 192 f.41. Metryka Koronna znajduje się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie.
Na stronie Katalog zabytków osadnictwa holenderskiego w Polsce Jerzy Szałygin zamieścił artykuł noszący tytuł „Kolonizacja "olęderska" na Mazowszu. Układy ruralistyczne i typy architektury.”. W opracowaniu tym między innymi czytamy: „(…).Następnym znanym kontraktem jest umowa, która stanowi przykład na osiedlenie się Holendrów pośród lasów lub na ich obrzeżach zawarta przez nich na 60 lat z Hieronimem Radziejowskim, uznana przez króla Władysława IV w metryce koronnej pod datą 9 czerwca 1645 r. Holendrzy upoważnieni zostali do osiedlenia się we wsich Baranów, Jaktorów, Kaski, Szczawinek. Na mocy kontraktu uzyskali 6 lat "wolnizny", 100 włók nieużytków i lasów pod uprawę, mieli płacić czynsz w wyskości 30 florenów od włóki. Trwałość warunków kontraktu utrzymywała się w mocy i po jego przedłużeniu, co stwierdzić można na podstawie protokołu ze spisu inwentarza dzierżawy Kaski z dnia 7 maja 1773 r.: "Jest Holendrów w lasach należących do tej dzierżawy n o 15. Żadnych dni nie robią, tylko w drogi sześć razy na rok w dworskiej potrzebie jeżdżą, drwa jak inni odwożą. Czynszu pieniężnego po złotych 15 z powłóczka oddają (tzn. w/g wymiaru z 1645 r.)" [10].. [ [10]. Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Skarbu Koronnego, nr LVI, s. 4, II.f.28.
https://agad.gov.pl/ ]. Link do wspomnianego wyżej artykułu:
http://holland.org.pl/art.php?kat=art&d ... 2001&id=22
W periodyku Odrodzenie i Reformacja w Polsce wydawanym przez Polską Akademię Nauk Instytut Historii, w tomie 38 z roku 1994 od strony 111 do strony 121 został zamieszczony artykuł Jerzego Fijałkowskiego pt. Historia parafii ewangelicko-augsburskiej w Iłowie w XVIII – XIX w. Na stronie 111 – 112 czytamy: „(…).Około połowy XVII w. na tereny te napłynęli pierwsi protestanccy osadnicy zwani „holendrami” („holędrami”, „olędrami”). W 1645 r. Hieronim Radziejowski osiedlił takowych w dobrach królewskich pod wsiami: Baranów, Kaski, Jaktorów i Szczawinek (tj. w okolicach dzisiejszego Żyrardowa). Określenie „holendrzy” odnosiło się głównie do pozycji prawnej i charakteru działalności osadników. Byli oni wolnymi chłopami – czynszownikami, specjalizującymi się w zagospodarowaniu nieużytków: lasów i bagien, przeważnie w dolinach dużych rzek. Początkowo dominowali wśród nich menonici, następnie liczebną przewagę zdobyli luteranie. Pod względem narodowym „holendrzy” stanowili mieszankę zgermanizowanych potomków Flamadów i Fryzów, Niemców oraz Polaków z Pomorza i Wielkopolski. (…).”.
Zatem, dowiedzieliśmy się, że we wsi Baranów, Jaktorów, Kaski, Szczawinek około roku 1645 zostali osadzeni holenderscy koloniści, byli oni tak przynajmniej do roku 1773. Ty, w swoim poście napisałeś, że „rodzina od strony ojca pochodzi najprawdopodobniej już od co najmniej XVIII wieku ze wsi Kaski niedaleko Warszawy.”. W takim razie, hipotetycznie nazwisko Bodych morze mieć olenderskie korzenie. Zatem, miano Bodych może być hybrydą językową, niemiecko – polską nazwą osobową, która powstała od niemieckiego nazwiska/imienia Bodo z polskich sufiksem -ych. Mogą być też i inne nazwiska, tylko trzeba je odszukać w różnych dokumentach czy opracowaniach dotyczących osadnictwa olęderskiego na obszarze wsi Baranów, Jaktorów, Kaski, Szczawinek. Proponuję Ci dwie publikacje:
1. Marcin Pręgowski: Olędrzy w powiecie sochaczewskim; Stowarzyszenie Lokalne Grupa Działania Nad Narwią, Sochaczew 2009;
2. Jerzy Szałygin: Katalog Zabytków Osadnictwa Holenderskiego na Mazowszu; Wydawnictwo DiG, Warszawa 2004.
Nie należy też zapominać o Metryce Koronnej, w tym o Archiwum Skarbu Koronnego i zapoznać się z dokumentami, o których napisałem powyżej. Oczywiście jak chcesz zgłębić osadnictwo olęderskie w poszukiwaniu przodków mogących mieć związek z olędrami. Skany chyba znajdziesz na stronie AGAD.
Dawidzie Andrzeju, przedstawiłem Ci trochę zebranych dnych oraz moje hipotezy i rozważania odnoszące się do ewentualnego pochodzenia nazwiska Bodych. Weryfikację i wnioski już pozostawiam Tobie. Mam nadzieje, że moje informacje pomogą Ci w badaniach nad historią Twojej rodziny.
Może ktoś coś jeszcze napisze i poda inne możliwe genezy nazwiska Bodych?
Pozdrawiam – Roman.
