Ewo, dobry wieczór.
Subiektywne rozważania o genezie nazwiska Pyrkiel [ Prikiel ].
Pochodzenie nazwiska Prykiel – Hipoteza.
Między innymi napisałaś:
• „Bardzo proszę o informację, albo przypuszczenia, o pochodzeniu nazwiska Prykiel ( inne formy Prikiel, i czasem Prikil ).”.
• „Nazwisko Prykiel istniało w jednej gałęzi mojej rodziny ( żyli w okolicach Przybyszewa), ale w drugiej połowie XIX wieku, jedna osoba przeniosła się do innej okolicy, i tamtejszy ksiądz przeinaczył "Prykiel" na "Prygiel", i tak już zostało.”.
• „Mam wątpliwości ponieważ we starych metrykach z okolicy gdzie ten ród mieszkał (z 1688 roku, z 1690 roku, i z 1845 roku), to nazwisko było zapisywane jako PRIKIEL.”.
Rozumiem, że chodzi Ci o obecną wieś Przybyszew, która położona jest w województwie mazowieckim, w powiecie białobrzeskim, w gminie Promna. Wieś Przybyszew dawniej była miastem duchownym. Przybyszew uzyskał lokację miejską przed 1396 rokiem, zdegradowany do roli wsi został w roku 1869. W drugiej połowie XVI wieku znajdował się w powiecie grójeckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego. Istnieje też kilka innych miejsc noszących nazwę Przybyszew na obszarze obecnej i dawnej Polski.
Przybyszew położony był i leży na obszarze Mazowsza. Na Mazowszu ludność mówiła dialektem mazowieckim. Dialekt mazowiecki [ dialekt mazowieski, gwara mazowiecka ] to jeden z dialektów języka polskiego. Dialekt mazowiecki jest najbardziej odrębnym z dialektów polskich [ poza kaszubskim uznawanym także za osobny język ] i zarazem najbardziej ekspansywnym.
Napisałaś, że Prykielowie zamieszkiwali okolice Przybyszewa przynajmniej od roku 1688 i ich nazwisko w metrykach było zapisywane pod postacią graficzną Prykiel. To tylko mówi, że ksiądz albo pisarz, albo kościelny pod postacią graficzną Prykiel zapisał w metrykach nazwę osobową, którą wypowiedziała osoba ją nosząca, i która w mowie posługiwała się prawdopodobnie dialektem mazowieckim. Ludność wiejska w tamtych czasach bardzo rzadko potrafiła czytać i pisać a tym samym nie mogła zweryfikować poprawności zapisu ich nazwiska. Mówi to też, że Prykielowie byli rodziną od dawna osiadłą w jednym miejscu a to przemawia za tym, iż byli oni ludnością miejscową. Zatem, znaną z imienia i nazwiska. O ile nie znajdą się dowody na inne pochodzenie etniczne osób noszących miano Prykiel / Prikiel moim zdaniem powinno się przyjąć ich polskie pochodzenie.
Dialekt mazowiecki cechuje się wieloma odrębnościami fonetycznymi od innych polskich dialektów i gwar. Jedną z jego cech jest wymowa grup głosek ke, ge jak kie, gie, a kę, gę jak ke, ge [ na przykład: nogie, rękie, kedy, kerować itp. ]. Drugą cechą jest przejście y w i [ na przykład: dim, ribi, sin, bik itp. ]. Nie miękczy ono poprzedzającej spółgłoski.
Zatem, zgodnie z fonetyką dialektu mazowieckiego [ przejście y w i ] mogła powstać forma brzmiąca Prikiel i pod taką postacią zapisana. W mianie zapisywanym pod postacią Prykiel oraz Prikiel występuje grupa głosek kie. Taka grupa głosek powstaje w dialekcie mazowieckim na skutek dialektalnej wymowy grupy głosek ke. Tak więc z jakimś prawdopodobieństwem pierwotną nazwą osobową Twoich przodków może być miano Prykel.
W Polsce, w roku 2002 osób o nazwisku Prykiel było 266, w tym 136 mężczyzn i 130 kobiet. Szczegółowy rozkład występowania nazwiska Prykiel zobaczysz na mapie, którą zamieszczam pod linkiem:
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... ko=Prykiel
Z jakimś prawdopodobieństwem nazwisko Prykiel [ Prikiel, Prykel ] powstało od przezwiska Prykiel [ Prikiel, Prykel ] a ono od apelatywu pryk ‘ stary mężczyzna i zniedołężniały, dziad, staruch’.
Dopełniając tą część mojej wypowiedzi dodam, że na terenach dawnej Puszczy Sandomierskiej biały barszcz był jednym z najważniejszych dań codziennych. Charakterystyczny dla tego regionu czysty zakwas żytni, kiszony bez przypraw i dodatków, był bazą do przygotowania kwaśnej polewki zabielanej mlekiem lub śmietaną. Barszcz z reguły podawano na śniadanie, choć bywał również obiadem lub kolacją. We wsi Lipnica koło Kolbuszowej zakwas na barszcz wykorzystywano do przygotowania zupy zwanej pryklem lub zalewajką. Od tradycyjnego barszczu prykiel różnił się tym, że gotowano go z ziemniakami i dodawano do niego cebulę podsmażoną razem z boczkiem. W bogatszej wersji prykiel podawano z ugotowanym jajkiem i wiejską kiełbasą. Tak przygotowana zupa pełniła rolę dania obiadowego. Może od barszczu białego zwanego prykiel na podkarpaciu pochodzi nazwisko Prykiel.
Mniej prawdopodobną podstawą słowotwórczą powstania nazwiska Prykiel może być apelatyw [ czasownik ] prykać, który znaczy:
1. potocznie: wydalać gazy trawienne, prukać, pierdzieć, bździć,
2. dawniej: prychać [ gwałtownie wydmuchiwać powietrze wargami lub nozdrzami ( wraz tym, co się ewentualnie znajduje w ustach ), wydając specyficzny odgłos albo mówić opryskliwie ze złością ].
Pochodzenie nazwiska Prygiel.
Prof. zw. dr hab. Sławomir Gala uważał, że nazwisko Prygiel pochodzi od apelatywu prygnąć.
Wyraz prygnąć [ prygać ] ma pochodzenie gwarowe i oznacza:
1. rzucać, ciskać,
2. biec, pędzić, śpieszyć, lecieć; skakać, dawać susa; uciekać.
W roku 2002, w obecnych granicach Polski, w bazie PESEL, osób o nazwisku Prygiel odnotowano 708, w tym 347 mężczyzn i 361 kobiet. Szczegółowy rozkład występowania przedmiotowej nazwy osobowej zobaczysz na mapie, którą zamieszczam pod linkiem:
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... ko=Prygiel
Zatem, nazwisko Prygiel pochodzi od przezwiska Prygiel o ono od apelatywu gwarowego prygnąć [ prygać ]. Tak więc, jest to odapelatywna nazwa osobowa.
W języku polskim występuje proces fonetyczny zwany udźwięcznieniem. Udźwięcznienie [ sonoryzacja ] jest to upodobnienie fonetyczne polegające na tym, że spółgłoska bezdźwięczna zyskuje dźwięczność. W języku polskim następuje to pod wpływem sąsiadującej spółgłoski dźwięcznej. Upodobnieniom tym ulegają w języku polskim spółgłoski, które mają swoje odpowiedniki różniące się jedynie dźwięcznością, na przykład k – g [ k – bezdźwięczna, g – dźwięczna ]. Udźwięcznienie może też następować pod wpływem otoczenia samogłoskowego, jak w hiszpańskim lobo z łacińskiego ludowego lupu 'wilk', vida z vita 'życie' i amigo z amico 'przyjaciel'. W przypadku nazwiska Prygiel, które według Ciebie ksiądz „przeinaczył” z Prykiel na Prygiel po emigracji jednej osoby z okolic Przybyszewa do innej miejscowości. Takie „przeinaczenie” może mieć związek z udźwięcznieniem samogłoski k na skutek otoczenia samogłoskowego. W języku polskim mamy osiem samogłosek: a, ą, e, ę, i, o, u, y. W nazwie osobowej Prykiel spółgłoska k znajduje się w otoczeniu samogłosek y oraz i. Zatem, wszystko się zgadza, bezdźwięczny Prykiel przeszedł w dźwięczny Prygiel. Dziś trudno jednoznacznie orzec kto doprowadził do tego stanu rzeczy. Mogła to zrobić osoba, która wypowiadała swoje nazwisko albo ksiądz [ pisarz, kościelny ] zapisujący nazwisko w metryce. Niemniej jednak ktoś kto nazywał się Prykiel utracił swoje nazwisko na rzecz nowego Prygiel. Taki stan oznacza też inne znaczenie obu nazw osobowych. Inne znaczenie ma miano Prykiel a inne Prygiel.
Ewo, to tylko moje rozważania i hipotezy. Może będą one pomocne w Twoich badaniach nad pochodzeniem nazwiska Prykiel, Prygiel.
Pozdrawiam – Roman.
