Witam.
Krystyno, co prawda już otrzymałaś odpowiedź na pytanie dotyczące pochodzenia nazwiska Scharlip[p] oraz Szarlip, niemniej jednak zaproponuję Ci moje spojrzenie na ewentualne etymologie tych nazwisk.
Pytasz o pochodzenie nazwiska Szarlip. Przypuszczam, że nazwisko Szarlip jest spolszczoną wersją jakiego innego nazwiska. Według portalu Moikrewni.pl osób o nazwisku Szarlip w Polsce jest tylko 38.
http://www.moikrewni.pl/mapa/kompletny/szarlip.html W Niemczech, według portalu Verwandt.de osób o nazwisku Szarlip nie ma.
http://www.verwandt.de/karten/absolut/szarlip.html
Napisałaś, że Żninie mieszkała Barbara Scharlippowa [ to też spolszczone nazwisko przy pomocy polskiej końcówki –owa, która była stosowana przy nazwiskach zamężnych kobiet ] z domu Heidenreich, której syn około 1812 roku zawarł małżeństwo w Szczebrzeszynie jako Szarlip. Nazwisko Szarlip zapewne jest spolszczoną wersją nazwiska Scharlipp lub Scharlip albo Scharlippe. Zanim w języku niemieckim doszło do standaryzacji pisowni istniała pewna dowolność w pisowni, w tym i pisowni nazwisk. Nazwisko Scharlipp moim zdaniem jest tego dowodem. Najważniejsze w tym jest to, że nie wiemy jak nazwisko ‘Scharlipp’ było zapisywane w języku niemieckim na przełomie XVIII i XIX wieku – znana jest tylko, jak napisałaś w swoim poście, spolszczona, żeńska forma zapisu tego nazwiska, to jest Scharlippowa.
Forma zapisu w postaci Scharlipp jest niezmiernie rzadka. W Polsce, według portalu Moikrewni.pl, nie występuje. W Niemczech, według portalu Verwandt.de, osób o nazwisku Scharlipp jest tylko 173.
http://www.verwandt.de/karten/absolut/scharlipp.html W Niemczech nie ma osób o nazwisku Scharlip, przynajmniej tak twierdzi portal Verwandt.de
Inną formą zapisu nazwiska Scharlipp jest jego zapis w postaci Scharlippe. Osób o tym nazwisku Scharlippe w Niemczech jest jeszcze mniej – tylko 24.
http://www.verwandt.de/karten/absolut/scharlippe.html W obu przypadkach zapisu, to jest Scharlipp oraz Scharlippe, nazwisko to jest bardzo rzadkie. W sumie osób o nazwisku Scharlipp i Scharlippe w Niemczech jest tylko 197.
Moim skromnym zdaniem nazwisko Scharlipp [ Scharlip, Scharlippe ] powinno pochodzić od przezwiska Scharlipp [ Scharlip, Scharlippe ]. Nazwisko [ przezwisko ] to moim zdaniem jest złożone z dwóch wyrazów „schar” oraz „lip[p][e]” – schar + lip[p][e] = scharlip[p][e]. Zatem, ustalmy co znaczą poszczególne słowa w języku niemieckim, to jest ‘schar’ oraz ‘lip[p][e]’? Zatem co znaczy apelatyw ‘schar’ w standardowym języku niemieckim? Wyraz ten ma kilka znaczeń:
• oddział,
• hufiec,
• zastęp,
• ferajna,
• gromada,
• tłum,
• zgraja,
• czereda,
• lemiesz.
Niemiecki apelatyw ‘schar’ może pochodzić z:
1. języka staro-wysoko-niemieckiego od słowa ‘scara, scaro’ a ono pochodzi z języka pra-germańskiego od słowa *skarō – „hufiec, oddział”;
2. języka średnio-wysko-niemieckiego – „cięcie, żęcie, plon; oddział wojska; także pańszczyzna.
Schar to też odapelatywna nazwa osobowa, która odnosi się do człowieka przydzielonego do jakiego hufca pracy, np. odrabiający pańszczyznę.
Schar to też imię, od którego powstały takie zdrobnienia jak Schar[r]el, Scharl. Tak więc, wiemy co może znaczyć słowo ‘schar’ w standardowym języku niemieckim oraz z jakiego historycznego języka niemieckiego, dialektu może pochodzić oraz co ten apelatyw znaczył w przeszłości.
Teraz ustalmy co może znaczyć w standardowym języku niemieckim wyraz ‘lip[p][e]’?
• Lip[p][e] > Lippe > warga, usta,
• Lippe – rzeka w Niemczech, dopływ Renu,
• Lippe – powiat w Niemczech, który znajduje się w kraju związkowym Nadrenia Północna-Westfalia.
W Niemczech istniało i istnieje nazwisko Lipp. O pochodzeniu i znaczeniu tego nazwiska w języku niemieckim przeczytasz pod linkiem [ etymologia napisane w języku angielskim ]:
https://www.houseofnames.com/Lipp-family-crest/German
Skoro nie wiemy jak brzmiało i jak było zapisywane niemieckie nazwisko, które w polskiej formie było zapisane w dwóch rodzajach, to jest w formie i rodzaju żeńskiego – Scharlippowa oraz w formie i rodzaju męskiego – Szarlip, to możemy postawić hipotezę, która zakłada, iż niemiecka forma powinna brzmieć i być zapisana jako Scharlippe [ Scharlipp ]. Nazwa osobowa Scharlippe [ Scharlipp ] jest złożeniem dwóch słów ‘schar’ i ‘lip[p][e]’ powstała od przezwiska Scharlippe [ Scharlipp ]. Co znaczy przezwisko Scharlippe [ Scharlipp ] tego nie wiem. Teoretycznie, biorąc pod uwagę wszystkie powyżej wymienione znaczenia poszczególnych słów, wydaje mi się, że mogło ono zostać nadane człowiekowi, który swoim wyglądem odbiegał od normy. W tym przypadku mogły to być przecięte usta lub tylko przecięta warga. Oczywiście jest to tylko moja hipoteza. Zapewne istnieją też inne wyjaśnienia dla tego nazwiska [ przezwiska ]?
Katarzyno, wspomniałaś, że Barbara Scharlippowa mieszkała w Żninie [ gdzieś na przełomie XVIII i XIX wieku ]. Latem 1772 r. wskutek I rozbioru Polski Żnin znalazł się pod zaborem pruskim. Miasto znalazło się w granicach powiatu inowrocławskiego [ obwód nadnotecki ]. Zamieszkiwane było przez 613 mieszkańców [ było większe m.in. od Bydgoszczy i Inowrocławia ] i posiadało 120 domów mieszkalnych. W krótkim czasie osiedliło się w mieście 141 Niemców. Mimo to Żnin był stosunkowo mało zgermanizowany i nigdy nie stracił swojego polskiego charakteru. Zatem może faktycznie nazwisko Scharlippe [ Scharlipp ] należało do niemieckiego osadnika, który przybył z Niemiec i osiedlił się w Żninie?
Krystyno, mam jeszcze jedną hipotezę dotyczącą pochodzenia nazwiska zapisanego w spolszczonej formie w rodzaju żeńskim jako Scharlippowa i w rodzaju męskim jako Szarlip. Nazwiska te mogą być pochodzenia szkockiego [ angielskiego ] a nie niemieckiego – założenie teoretyczne.
Język zachodnio-germański to jedna z trzech grup języków germańskich, obok języków północnogermańskich i wymarłych wschodniogermańskich. Należą do niej wszystkie istniejące obecnie języki germańskie z wyjątkiem języków skandynawskich, w tym angielski, szkocki, niderlandzki, niemiecki i jidysz.
Dialekty na obszarze języków zachodniogermańskich w kontynentalnej Europie Zachodniej [ Austria, Szwajcaria, Niemcy, Holandia, Belgia, Luksemburg ] wykazują dużą ciągłość i przyporządkowanie dialektów do poszczególnych języków jest sprawą sporną. Wynika z tego, że język szkocki [ angielski ] wraz z językiem niemieckim wywodzi się z języka zachodnio – germańskiego. Biorąc to pod uwagę, można postawić roboczą hipotezę, która zakłada, że nazwisko Szcharlippowa i nazwisko Szarlip jest spolszczoną wersją jakiegoś szkockiego [ angielskiego ] nazwiska. „Emigracja Szkotów na masową skalę rozpoczęła się w XV wieku i trwała do wieku XVII. Najczęściej wiązała się z kwestiami religijnymi i gospodarczymi, a jej szlaki wiodły głównie w kierunku Niemiec, Francji, Szwecji i Polski. Powszechnie uważa się, że Szkoci po raz pierwszy osiedli na terenach polskich w XVI wieku, jednakże według nowszych badań granicę przesuwa się na wiek XIV. Według rejestru dziesięciny od Anglików i Szkotów z terenu całej Korony (1651 rok), możemy stwierdzić, iż ludność szkocka zamieszkiwała 119 ośrodków, w tym siedem wsi (Lignowy, Miłobądz…); dominowała w tym zdecydowanie własność królewska (71 ośrodków), szlachecka i magnacka (34), a dopiero na końcu kościelna (13). Największymi skupiskami były wówczas: Gdańsk, Poznań, Warszawa, Kraków, Lublin, Zamość i Lwów. Szacunkowa liczba jest jednak niedokładna ze względu na dużą ruchliwość szkockich kupców, których trudno było uchwycić w miejscu zamieszkania. Szkocka społeczność istniała także w Bydgoszczy, gdzie zajmowała się – podobnie jak w innych miastach – handlem, a także spławem drewna”. – za Magdalena Łaszkiewicz: Szkoci w nowożytnej Rzeczypospolitej. Jak wynika z powyższego tekstu, Szkoci byli bardzo ruchliwą społecznością. Skoro posiadali swoja społeczność w Bydgoszczy, to mogli też osiedlić się i zamieszkać w Żninie, przynajmniej jedna osoba. Żnin leży tylko około 42 km od Bydgoszczy, to niedaleko.
Wróćmy do etymologii nazwiska Scharlipp [ Scharlip ] i jego ewentualnego szkockiego [ angielskiego ] pochodzenia. W języku angielskim istnieje słowo ‘lip’, które znaczy warga. Apelatyw ‘lip’ pochodzi od wyrazu ‘lippe’ [ Middle English – bliski angielski ] a on od słowa ‘lippa, lippe’ [ Old English, staro angielski ] a ten z języka pra – germańskiego [ Proto – Germanic ] od słowa ‘lepjōn’. Apelatyw: lippe, lippa, lippe, lepjōn = lip > warga.
Pokrewnymi słowami do angielskiego słowa ‘lip’<warga> są wyrazy:
• Lip ‘warga’ – dialekt wschodnio fryzjski,
• Lippe ‘warga’ – standardowy język niemiecki.
Teraz ustalmy co może znaczyć w języku angielskich apelatyw ‘share’. Wyraz ten obecnie ma kilka znaczeń, między innymi znaczy:
• część, udział,
• akcja, udział,
• dzielić, posiadać wspólnie,
• przydział, część, udział, działka,
• dzielić [ coś z kimś ], mieć (coś z kimś) na spółkę,
• podzielać,
• rozdzielać, dzielić.
Słowa ‘share’ pochodzi od wyrazu ‘schare, schere’ [ Middle English – bliski angielski ]. Wyrazy ‘schare, schere’ pochodzą od słowa ‘scearu’ [ Old English, staro angielski ], Natomiast apelatyw ‘scearu’ wywodzi się od pra – germańskiego [ Proto – Germanic ] słowa ‘*skarō’, które pochodzi od pra – indo – europejskiego [ Proto – Indo – European ] słowa ‘ *(s)ḱar-‘, ‘*skar-‘.
Staro-angielskie [ Old English ] słowo ‘scearu’ Anglicy tak tłumaczą: "a cutting, shaving, a shearing, tonsure, part, division, share". Można to przetłumaczyć jako: wycinek, golenie, strzyżenie, tonsura [ jest praktyka cięcia lub golenia niektóre lub wszystkie włosy na głowie , jako przejaw religijności i pokory. Termin pochodzi od łacińskiego słowa tonsura ( czyli "wycinek" lub "cięcie" )], część, podział, część.
Pra – germańskie słowo ‘*skarō’ Anglicy tłumaczą w następujący sposób: „a division, detachment" – oddział, dział, podział, rozczłonkowanie, dywizja, przedział, pion; hufiec.
Pra – indo – europejskie słowo ‘*(s)ḱar-‘, ‘*skar-‘ Anglicy tłumaczą poprzez wyraz "to divide" – podzielić, rozdzielić, dzielić, oddzielać, podzielić się, rozdzielać, odgraniczyć, wróżyć.
Pokrewnymi wyrazami do angielskiego słowa ‘share’ jest apelatyw:
• Schar pochodzący z języka niemieckiego [ Anglicy tłumaczą ten wyraz poprzez słowa "band, troop, party, company" – grupa, banda, szajka, czereda, zgraja, zespół muzyczny; grupa, oddział, gromada, stado; prywatka, balanga, impreza, partia, partyjka, strona; firma, przedsiębiorstwo, zakład, spółka, towarzystwo ].
• Skar, sker pochodzący z dialektu wschodnio – fryzyjski [ Anglicy tłumaczą ten apelatyw poprzez zdanie: "a share in a communal pasture", które można przetłumaczyć jako ‘udział we wspólnym pastwisku’.
W Anglii istniało i istnieje nazwisko Lipp. Jest to stare nazwisko, które sięga roku 1066. Angielscy etymolodzy tak piszą o tym nazwisku: „Recorded as Lipp and the diminutives Lippett and Lippitt, this is an English surname of ancient origins. It derives from the pre 7th century word 'lippa' meaning lip, or possibly 'leppe' which is believed to be a form of the original 'leof,' meaning love. Various dictionaries descibe this surname as being a medieval nickname, presumably either for somebody with prominent lips, or perhaps using it in a transferred sense to describe a talker, one who gave it a lot of 'lip'. Given the famous robust humour of those far off times, either interpretation is possible as no doubt are others! (…)”.
Więcej pod linkiem:
http://www.surnamedb.com/Surname/Lipp
Jest też Szkocka etymologia dla nazwiska Lipp. Poczytasz o niej pod linkiem:
https://www.houseofnames.com/Lipp-family-crest/German
Etymologia Angielska i Szkocka dla nazwiska Lipp są częściowo zbieżne. Zakładają one, iż nazwisko to też może być średniowiecznym przezwiskiem dla osoby o wydatnych, dużych wargach lub z jakąś osobliwością na wargach. O różnicach już sama przeczytasz.
W języku angielskim [ szkockim ] istnieją też złożenia, które tworzą nowy wyraz o nowym znaczeniu. Takim złożeniem może być nazwa osobowa [ przezwisko ], która powstała z połączenia dwóch wyrazów, to jest słowa ‘share’ i ‘lip[p]’. Teoretycznie złożenie to można zapisać w formie ‘sharelip’ lub ‘sharelipp’. Niemniej jednak w zależności od czasu w jakim mogło powstać nazwisko [ przezwisko ] jego pisownia może być inna, np. ‘schare, schere’ + ‘lip[p] = scharelip[p] albo ‘scherelip[p]’ – okres języka blisko – angielskiego. Znaczenie tego złożenia może być takie samo jak pisałem przy niemieckim pochodzeniu nazwiska. Istnieje też możliwość innego znaczenia tego złożenia.
Oczywiście jest to tylko robocza hipoteza, raczej teoretyczne rozważania.
Jak wspomniałem powyżej, irlandzcy koloniści osiedlali się też na terenie Prus i ich nazwiska mogły upodobnić się do niemieckiego języka [ pisowni ] i powstało nazwisko Scharlipp [ Scharlip, Scharlippe ]. Następnie osoba o takim nazwisku przybyła z Prus do Polski jako osadnik już ze zmienionym nazwiskiem.
Krystyno, rozważania moje na temat etymologii [ pochodzenia ] nazwiska Scharlippowa [ Scharlipp, Scharlip, Scharlippe ] oraz nazwiska Szarlip są tylko roboczą hipotezą. Jak każda hipoteza wymaga weryfikacji i potwierdzenia lub wykluczenia stawianych tez lub wniosków, a to wymaga kwerendy genealogicznej i trochę badań historycznych. To już pozostawiam Tobie, jeżeli uznasz, że moje hipotezy są choć trochę wiarygodne.
Pozdrawiam – Roman.
Źródła:
https://en.wikipedia.org/wiki/Old_High_German - język staro-wysoko-niemiecki.
https://en.wikipedia.org/wiki/Proto-Germanic_language - język pra-germański.
https://en.wikipedia.org/wiki/West_Germanic_languages - język zachodnio-germański
https://pl.wikipedia.org/wiki/Lippe_(rzeka)
https://pl.wikipedia.org/wiki/Powiat_Lippe
https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBnin
http://www.konflikty.pl/historia/nowozy ... ospolitej/
https://en.wikipedia.org/wiki/Middle_English
https://en.wikipedia.org/wiki/Old_English
http://www.wordsense.eu/lip/
http://www.wordsense.eu/share/
http://www.surnamedb.com/Surname/Lipp
https://www.houseofnames.com/Lipp-family-crest/German
https://www.houseofnames.com/wiki/Picts
https://www.houseofnames.com/wiki/Scotland
Wielki Słownik Niemiecko – Polski PWN.
Wielki Słownik Polsko – Niemiecki PWN.
Wielki Słownik Angielsko – Polski PWN Oxford.
Wielki Słownik Polsko – Angielski PWN Oxford.
Klimek Zygmunt: Słownik Etymologiczno-Motywacyjny Staropolskich Nazw Osobowych. Nazwy Osobowe Pochodzenia Niemieckiego; Część 5; Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego; Kraków, 1997; strona 220.
