Bogomnocyrowni, witaj.
Jak zauważyłem jest to Twój pierwszy post. Chyba nie przeczytałeś regulaminu naszego forum? Regulamin wymaga podpisywania postów przynajmniej imieniem.
Na forum w styczniu 2016 roku toczyła się już dyskusja o genezie nazwiska Waszkiewicz. Tu jest link do tego wątku gdzie przeczytasz etymologię nazwy osobowej Waszkiewicz:
https://genealodzy.pl/PNphpBB2-viewtopi ... 1080.phtml
Do poprzedniej i obecnej dyskusji o możliwym pochodzeniu nazwiska Waszkiewicz dodam moje „trzy grosze”.
Rozważania o etymologii nazwiska Waszkiewicz.
Każde przeszłe czy współczesne nazwisko to zagadka etymologiczna, w tym i nazwa osobowa Waszkiewicz, która kryje w sobie pochodzenie konkretnej nazwy [ wyrazu, nazwania ], jego źródłosłów oraz zmiany ich znaczenia i formy w miarę upływu czasu. Rozszyfrowanie polega na odtworzenie wyjściowej postaci wyrazu, wykrycie przypuszczalnego znaczenia pierwotnego, wyjaśnienie jego dalszego rozwoju semantycznego i objaśnienie struktury morfologicznej. Badania etymologiczne opiera się często na analizie porównawczej. Bywa, że nie da się jednoznacznie ustalić pochodzenia i znaczenia konkretnej nazwy osobowej i dlatego mogą istnieć obok siebie różne genezy tego samego miana. Czasami pomocna bywa ludowa etymologia, która zazwyczaj próbuje określać pochodzenie wyrazów na podstawie podobieństwa ich formy dźwiękowej [ wymowy, brzmienia ] do innych wyrazów.
Nielekko jest bez szerszego kontekstu lub innych dodatkowych informacji wnioskować o pochodzeniu nazwiska Waszkiewicz. W mojej ocenie tylko wszechstronna kwerenda różnych źródeł, w tym dokumentów historycznych, genealogicznych, słownikowych czy językoznawczych może, choć nie musi, odpowiedzieć na pytanie od kogo, od czego, w jaki sposób i kiedy powstała konkretna nazwa osobowa oraz rozwiać różne dylematy odnoszące się do pochodzenia społecznego albo etnicznego osób noszących miano Waszkiewicz. Bo jak mówił profesor Kazimierz Rymut: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Natomiast, profesor Aleksander Brückner wielokrotnie pisał, że „my dziś nie rozumiemy znaczenia różnych słów używanych dawniej”. Pamiętać też trzeba, że niektóre słowa mogą pochodzić z różnych historycznych dialektów języka polskiego, w tym i z gwary. Nie można też wykluczyć, iż wspomniane miano jest reliktem wywodzącym się z języka [pra]słowiańskiego albo staropolskiego. W grę mogą też wchodzić inne języki.
Według mnie miano Waszkiewicz jest derywatem, nazwiskiem sufiksalnym. Derywat, to jednostka złożona, o dwudzielnej budowie formalnej. Część zwana tematem słowotwórczym pokrywa się z wyrazem – bazą; pozostała część, czyli formant ( formatyw ), decyduje o różnicy między bazą a derywatem i sprawia, że derywat staje się strukturą. Derywat to też wyraz motywowany, składający się z podstawy słowotwórczej i formantu słowotwórczego; wyraz pochodny.
W przypadku nazwiska Waszkiewicz bazą jest temat słowotwórczy Wasz- a formatem jest -kiewicz. Zatem, wspomniane miano powstało na skutek połączenia dwóch wyrazów w wyniku czego zaistniał wyraz pochodny, który stał się jednorodną strukturą o nowym znaczeniu, innym niż temat [ baza ] nazwiska. Proces ten można zobrazować w następujący sposób: Wasz + kiewicz = Waszkiewicz.
Wiemy już jak jest zbudowana nazwa osobowa Waszkiewicz, pozostaje tylko ją rozkodować. Zacznijmy od przyrostka -kiewicz. Historia jego powstania jest bardzo ciekawa. Przyrostek -owicz oraz -ewicz pierwotnie zaliczany był do cząstek patronimicznych [ tworzył odojcowskie nazwy osobowe ] na przykład Domasławowicz to dawniej 'syn Domosława'. Sufiksy te w okresie staropolskim występowały w postaci -owic, -ewic [ po miękkich spółgłoskach -iewicz, na przykład Majiewic ]. Pod wpływem języka ruskiego [ język ukraiński, język białoruski ] cząstki te przyjęły formę -owicz, -ewicz, iewicz gdzieś około XV wieku. Przyrostek -kiewicz wykształcił się pod wpływem języka białoruskiego i powstał mniej więcej w XVI / XVII wieku. Format -kiewicz był dodawany do rdzenia o wschodnim pochodzeniu, na przykład w takich nazwiskach jak: Mic–kiewicz, Sien–kiewicz oraz był też przyłączany i do polskich rdzeni wyrazowych, na przykład takich jak: Brat–kiewicz, Kwiat–kiewicz, Mał–kiewicz, Drąż–kiewicz, Wit–kiewicz, Piet–kiewicz. W takim razie pierwotnie nazwisko Waszkiewicz mogło być odojcowską [ patronimiczną ] nazwą osobową powstałą od imienia, przezwiska, przydomka, zawodu lub/i (proto)nazwiska ojca. Z czasem sufiksy -owicz, -ewicz oraz -kiewicz utraciły swoje pierwotne znaczenie, to jest tworzenie nazwisk odojcowskich. Formaty te stały się tylko strukturalnymi [ nazwiskotwórczymi ] przyrostkami przy pomocy, których tworzono już strukturalne i modelowe nazwy osobowe od nazwisk, imion, przezwisk oraz innych pospolitych apelatywów. Takie postępowanie najczęściej wynikało z chęci upodobnienia dotychczasowej nazwy osobowej do tak zwanych „lepszych” nazwisk typu szlacheckiego. Dodam, że wspomniane sufiksy służyły też do polonizowania nazwisk niepolskich.
Tak więc, miano Waszkiewicz może być odojcowskim [ patronimicznym ] lub/i strukturalnym nazwiskiem albo spolszczonym mianem.
Podstawą słowotwórczą [ rdzeniem, tematem, bazą ] motywującą powstanie nazwiska Waszkiewicz jest rdzeń Wasz-. Baza Wasz- z dużą dozą prawdopodobieństwa może pochodzić od wschodniosłowiańskiego imienia:
1. Waszko / Waszko / Waśko a ono od cerkiewnego imienia Wasylij. Dodam, że imię Wasylij to inna forma imienia Bazyli. Imię Bazyli jest pochodzenia greckiego, które wywodzi się od słowa basileios [ królewski ] lub basileús, -eos [ król ]. Do Polski dotarło w średniowieczu z Bizancjum w formach Wasilios, Wasyl, Wasyli, Wasylij, Waszko, Wasko, Waśko później też w formie łacińskiej – Basilius.
2. Waszko a ono od Iwaszko, które wywodzi się od cerkiewnego imienia Ioann [ Иоанн ] – polskie imię Jan. Imię Iwaszko to polskie Janko, Ianko. Forma Waszko powstała na skutek usunięcia samogłoski nagłosowej [ Iwaszko > Waszko ].
Miano Waszko, Wasko / Waśko / Iwaszko moim zdaniem jest derywatem, mianem pochodnym [ co to jest derywat napisałem powyżej ]. Zbudowane ono jest z rdzenia Wasz-, Waś-, Was-, Iwasz- oraz sufiksu -ko. W języku polskim sufiks -ko tworzy zdrobnienia rzeczowników rodzaju nijakiego; na przykład szkiełko, pudełko, lusterko, uszko. Zatem, przyrostek ten tworzy nazwy rzeczy [ przedmiotów ] mniejszych od nazwy podstawowej. Poza tym przyrostek -ko tworzy derywaty [ pochodne ] od imion [ rzadko ]. Przykładem niech będą imiona: Jaśko < Jaś < Jan; Ignaśko < Ignaś < Ignacy; Staśko < Staś < Stanisław; Bolko < Bolesław [ od dwuczłonowego, słowiańskiego imienia Bolesław ]; Janko < Jan. Tak więc, tworzy też zdrobnienia imion. W przypadku zdrobnionego imienia Bolko przyrostek -ko w imieniu Bolko jest wynikiem latynizacji [ wpływu łaciny ] albo [ w innych wypadkach ] – wpływów Kresów Wschodnich. W Polsce jedynym oficjalnym imieniem z przyrostkiem -ko jest Mieszko [ współcześnie ponad 900 nosicieli ]. Etymologia [ pochodzenie ] tego imienia nie jest pewna.
Sufiks -ко występuje w nazwiskach ukraińskich, białoruskich. Zatem, występował na dawnych Kresach Polski. Nazwiskami ukraińskimi z tym sufiksem są nazwiska typu: Czako, Gajko, Kaśko, Poskrobko. Natomiast nazwiska białoruskie zakończone przyrostkiem -ko, to jedne z najczęściej spotykanych nazwisk: Aniśko, Chwiećko, Mojsiuszko, Panasko, Rećko. Przyrostek -ko pełnił też funkcję patronimiczną, to jest tworzenie przezwisk, nazwisk od nazwy osobowej ojca. Tak więc, przyrostek ten tworzy też pojęcie osoby mniejszej lub relacji przynależności między ojcem i synem. Przyrostek -ko w przezwiskach lub nazwiskach nie jest w zasadzie polskim sufiksem. Do języka polskiego nazwy zakończone na -ko [ oraz -o ] dostały się przez język ukraiński oraz białoruski [ Rusiński ]. W języku ukraińskim sufiks ten tworzy zdrobniałe formy imion, na przykład Pieczko – od imienia Piotr. Sufiks -ko uważany jest jako wariant polskiego przyrostka -ek. Widać jest to dobitnie w imieniu Krzys(z)tek oraz w imieniu Krzys(z)tko. Przyrostek -ek najczęściej występował w nazwach osobowych Małopolski a przyrostek -ko rozpowszechniony był na dawnych wschodnich ziemiach Polski. Można powiedzieć, że nazwiska z przyrostkiem -ko bardziej są pochodzenia ukraińskiego, białoruskiego niż polskiego. Zatem imiona, nazwiska i przezwiska zakończone sufiksem -ko w zasadzie pochodzą z terenów zamieszkałych przez Rusinów. Niemniej jednak w języku polskim, ukraińskim oraz białoruskim sufiks -ko ma utrwaloną pozycję w systemie słowotwórczym.
W takim razie Waszko z dużą dozą prawdopodobieństwa graniczącego z pewnością jest zdrobniałym imieniem. Na Kresach między XVI a XIX wiekiem najbardziej produktywnym sufiksem hipokorystycznym [ zdrobniającym ] był przyrostek -ko [ Rusiński -ко ].
Niemniej jednak pamiętać też należy, że miał on też drugą funkcję, funkcję tworzenia odojcowskich nazw osobowych. W takim razie Waszko może być patronimicznym mianem. Waszko – syn, Wasz – ojciec. Inaczej mówiąc Waszko to syn Wasza. Nazwa osobowa Waszko powstało od imienia Iwaszko [ pisałem o tym wcześniej ]. Imię Iwaszko powstało od wschodniosłowiańskiego imienia Iwasz a ono od wschodniosłowiańskiego imienia Iwan oraz hipokorystycznego sufiksu -ko [ Wasz + ko = Waszko ]. Imię Wasz mogło powstać w wyniku ucięcia samogłoski nagłosowej „I, i” w imieniu Iwasz.
Nazwisko Waszkiewicz może mieć związek, choć nie musi mieć takiego związku, z nazwą osobową Iwaszkiewicz . Miano Waszkiewicz mogło powstać na skutek ucięcia samogłoski nagłosowej „I, i „ w mianie Iwaszkiewicz w wyniku czego mogła powstać forma Waszkiewicz. Ale czy tak było?
Oczywiście to tylko moja robocza hipoteza, raczej moje rozważania na temat ewentualnej etymologii nazwiska Waszkiewicz. Uważam, że nazwisko to ma niezbyt jasną etymologię i trudną do jednoznacznego sprecyzowania.
Reasumując, nazwisko Waszkiewicz i pierwsza osoba je nosząca może mieć zarówno korzenie Polskie [ pogranicze ], Białoruskie, Ukraińskie [ Rusińskie ]. Ustalenie jaka jest prawda o etnicznym pochodzeniu nazwiska wymaga dokładnej kwerendy genealogicznej i trochę badań historycznych a ewentualną weryfikację hipotezy o pochodzeniu nazwiska pozostawiam Tobie.
Może moje informacje pomogą Ci w dalszych badaniach nad historią rodziny i pochodzeniem nazwiska Waszkiewicz.
Pozdrawiam – Roman.
Ps.
Trochę uzupełniających informacji umieściłem pod linkiem:
https://genealodzy.pl/PNphpBB2-viewtopic-t-77009.phtml
Roman.
01.02.2019 r.
