Elżbieto, witaj.
Dołożę moje "trzy grosze" do dyskusji o pochodzeniu i znaczeniu nazwiska Wąszer. Raczej przestawię moje subiektywne spojrzenie na ewentualną genezę tego miana.
Rozważania o etymologii nazwiska Wąszer.
Każde przeszłe czy współczesne nazwisko to zagadka etymologiczna, w tym i nazwa osobowa Wąszer, która kryje w sobie pochodzenie konkretnej nazwy [ wyrazu, nazwania ], jego źródłosłów oraz zmiany ich znaczenia i formy w miarę upływu czasu. Rozszyfrowanie polega na odtworzenie wyjściowej postaci wyrazu, wykrycie przypuszczalnego znaczenia pierwotnego, wyjaśnienie jego dalszego rozwoju semantycznego i objaśnienie struktury morfologicznej. Badania etymologiczne opiera się często na analizie porównawczej. Bywa, że nie da się jednoznacznie ustalić pochodzenia i znaczenia konkretnej nazwy osobowej i dlatego mogą istnieć obok siebie różne genezy tego samego miana. Czasami pomocna bywa ludowa etymologia, która zazwyczaj próbuje określać pochodzenie wyrazów na podstawie podobieństwa ich formy dźwiękowej [ wymowy, brzmienia ] do innych wyrazów.
Nielekko jest bez szerszego kontekstu lub innych dodatkowych informacji wnioskować o pochodzeniu nazwiska Wąszer. W mojej ocenie tylko wszechstronna kwerenda różnych źródeł, w tym dokumentów historycznych, genealogicznych, słownikowych czy językoznawczych może, choć nie musi, odpowiedzieć na pytanie od kogo, od czego, w jaki sposób i kiedy powstała konkretna nazwa osobowa oraz rozwiać różne dylematy odnoszące się do pochodzenia społecznego albo etnicznego osób noszących miano Wąszer. Bo jak mówił profesor Kazimierz Rymut: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Natomiast, profesor Aleksander Brückner wielokrotnie pisał, że „my dziś nie rozumiemy znaczenia różnych słów używanych dawniej”. Pamiętać też trzeba, że niektóre słowa mogą pochodzić z różnych historycznych dialektów języka polskiego, w tym i z gwary. Nie można też wykluczyć, iż wspomniane miano jest reliktem wywodzącym się z języka [pra]słowiańskiego albo staropolskiego. W grę mogą też wchodzić inne języki a tym samym i hybrydy językowe.
Szkoda, że nie napisałaś gdzie i w jakim czasie miano Wąszer występowało oraz czy ta nazwa osobowa miała jakieś inne graficzne formy zapisu. Skoro nic nie jest wiadomo to pozostają rozważania, przypuszczenia oparte na różnych poszlakach, które można dostrzec w graficznym zapisie nazwiska Wąszer.
Tak więc w nazwie osobowej Wąszer można zauważyć, że zakończona ona jest przyrostkiem -er albo końcówką słowotwórczą -er. Odpowiednio zapisać to można w następujący sposób: Wąsz + er = Wąszer; Wąsz–er = Wąszer. Zakończenia te występują w wielu językach, np. angielskim, duńskim czy niemieckim. Wspomniane języki wywodzą się z języka germańskiego. We wszystkich tych językach przyrostek -er ma podobne funkcje. I tak w:
• języku angielskim w połączeniu z czasownikiem oznacza wykonawcę czynności,
• języku duńskim w połączeniu z czasownikiem lub rzeczownikiem oznacza wykonawcę czynności,
• języku niemieckim należy do grupy sufiksów derywacyjnych tworzących rzeczowniki odczasownikowe i w połączeniu z tematem czasownika oznacza wykonawcę czynności rodzaju męskiego.
Format -er na gruncie języków germańskich to taka wielofunkcyjna cząstka i bardzo ekspansywna, która w połączeniu z nazwami miejscowości wskazywała na miejsce zamieszkania lub pochodzenia. Natomiast w połączeniu z nazwami osobowymi przypisanymi konkretnemu człowiekowi, na przykład: imię, przezwisko, pseudonim, nazwisko, przyjmował relacyjny charakter. Inaczej mówiąc tworzył miana patronimiczne [ odojcowskie ]. Przyrostek -er tworzył też modelowe nazwiska strukturalne ale tylko od słowiańskich podstaw słowotwórczych [1].
Wiemy już co może znaczyć format -er w nazwie osobowej Wąszer. Pozostaje ustalić co może znaczyć podstawa słowotwórcza Wąsz- i jakiego jest pochodzenia. Wyraz Wąsz skłąda się z litery „w”, litery „ą” oraz dwuznaku „sz” [ w-ą-sz ]. Litery piszemy a głoski mówimy. Zatem, mamy i głoski – głoskę „w”, głoskę „ą” oraz głoskę „sz”. Litera „ą”, inaczej „a” z ogonkiem, to samogłoska nosowa. W graficznym zapisie języka polskiego istnieją tylko dwie samogłoski nosowe – ą [ nosowe o ] i ę [ nosowe e ]. W języku polskim nosowość samogłosek ma charakter asynchroniczny. Asynchroniczność polega na tym, że gdy następuje wymowa samogłoski nosowej, podniebienie przygotowuje się już do wypowiedzenia następnej głoski. Język polski i kaszubski to ostatnie dwa języki słowiańskie, w których zachowały się samogłoski nosowe, inne języki słowiańskie pozamieniały je na samogłoski ustne.
Dwuznak „sz”, głoska „sz” – głoska „sz” jest bezdźwięczną głoską [ spółgłoską ]. W języku polskim występuje proces fonetyczny nazywany ubezdźwięcznieniem [ desonoryzacja ]. Inaczej mówiąc jest to upodobnienie fonetyczne polegające na tym, że spółgłoska dźwięczna traci dźwięczność. Upodobnieniom tym ulegają głównie spółgłoski dźwięczne, które mają swoje odpowiedniki różniące się jedynie dźwięcznością. Do spółgłosek dźwięcznych należy „ż”. Odpowiednikiem różniącym się jedynie dźwięcznością jest bezdźwięczna spółgłoska „sz” [ „ż” – „sz” ( „ż” dźwięczna, „sz” bezdźwięczna ) ]. Biorąc to zjawisko pod uwagę mogło dojść podczas wymowy do ubezdźwięcznienia dźwięcznej samogłoski „ż” w wyniku czego powstała bezdźwięczna samogłoska „sz”. Zatem, podstawą słowotwórczą jakiej poszukujemy jest wyraz zapisany pod postacią graficzną „wąż”, który wymawiany jest jako „wąsz”. Tu dodam, że forma graficzna wyrazu „wąsz” mogła powstać też na skutek błędu ortograficznego.
Hipoteza.
Nazwisko Wąszer jest obocznym zapisem graficznym nazwy osobowej Wążer. Miano Wążer / Wąszer jest hybrydą językową polsko – niemiecką i jest strukturalnym nazwiskiem, które zostało utworzone od słowiańskiej podstawy słowotwórczej Wąż za pomocą niemieckiego nazwiskotwórczego sufiksu -er. Biorąc to pod uwagę pierwotnym [ prawdziwym ] nazwiskiem byłoby polskie nazwisko Wąż.
To tylko moje przemyślenia, rozważania, konkluzje, które przekształciły się w hipotezę o powstaniu i znaczeniu nazwiska Wąszer. Hipoteza ta powstała na podstawie poszlak, o których wspomniałem w moim tekście. Jak pisałem wcześniej bez szerszego kontekstu i dodatkowych danych trudno jest konstruktywnie opisać genezę nazwy osobowej Wąszer. Mogą istnieć też inne wyjaśnienia etymologii przedmiotowego miana - może je ktoś przytoczy?
Elżbieto, wnioski i weryfikację pozostawiam Tobie. Mam nadzieję, że moje informacje pomogą Ci w badaniach nad historią rodziny i pochodzeniem nazwiska Wąszer.
Pozdrawiam – Roman.
[1] – Bogdan Ściński: Zachodniosłowiańsko – niemieckie hybrydy nazwiskowe z przyrostkiem -er w wiekach XIV – XV; Onomastika Slavgermaica II; Wrocław 1966, strona 83 – 86.
Ps.
Osób o nazwisku:
• Wąż w Polsce jest około 1131. Pod linkiem zobaczysz ich rozmieszczenie na obszarze dzisiejszej Polski:
https://nazwiska-polskie.pl/W%C4%85%C5%BC
• Wężyk w Polsce jest około 797. . Pod linkiem zobaczysz ich rozmieszczenie na obszarze dzisiejszej Polski:
https://nazwiska-polskie.pl/W%C4%99%C5%BCyk
Słowo wąż pochodzi od prasłowiańskiego *ǫžь. W znaczeniu:
• zoologicznym oznacza przedstawiciel podrzędu beznogich gadów o podłużnym ciele,
• w przenośni oznacza ktoś podłego i podstępnego,
• w przenośni [ żartobliwie ] oznacza mąż. Na skutek podobieństwa fonetyczne do wyrazu mąż.
Wąż to też szlachecki herb:
https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C4%85%C ... zlachecki)
