Rozważania o pochodzeniu nazwiska Drach i Mrugacz.
: wt 12 mar 2019, 20:40
Tomaszu, Witaj.
Regulamin forum wymaga podpisywania swoich postów przynajmniej imieniem.
Rozważania o etymologii nazwiska Drach i Mrugacz.
Każde przeszłe czy współczesne nazwisko to zagadka etymologiczna, w tym i nazwa osobowa Drach i Mrugacz, która kryje w sobie pochodzenie konkretnej nazwy [ wyrazu, nazwania ], jego źródłosłów oraz zmiany ich znaczenia i formy w miarę upływu czasu. Rozszyfrowanie polega na odtworzenie wyjściowej postaci wyrazu, wykrycie przypuszczalnego znaczenia pierwotnego, wyjaśnienie jego dalszego rozwoju semantycznego i objaśnienie struktury morfologicznej. Badania etymologiczne opiera się często na analizie porównawczej. Bywa, że nie da się jednoznacznie ustalić pochodzenia i znaczenia konkretnej nazwy osobowej i dlatego mogą istnieć obok siebie różne genezy tego samego miana. Czasami pomocna bywa ludowa etymologia, która zazwyczaj próbuje określać pochodzenie wyrazów na podstawie podobieństwa ich formy dźwiękowej [ wymowy, brzmienia ] do innych wyrazów.
Nielekko jest bez szerszego kontekstu lub innych dodatkowych informacji wnioskować o pochodzeniu nazwiska Drach i Mrugacz. W mojej ocenie tylko wszechstronna kwerenda różnych źródeł, w tym dokumentów historycznych, genealogicznych, słownikowych czy językoznawczych może, choć nie musi, odpowiedzieć na pytanie od kogo, od czego, w jaki sposób i kiedy powstała konkretna nazwa osobowa oraz rozwiać różne dylematy odnoszące się do pochodzenia społecznego albo etnicznego osób noszących wspomniane miana. Bo jak mówił profesor Kazimierz Rymut: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Natomiast, profesor Aleksander Brückner wielokrotnie pisał, że „my dziś nie rozumiemy znaczenia różnych słów używanych dawniej”. Pamiętać też trzeba, że niektóre słowa mogą pochodzić z różnych historycznych dialektów języka polskiego, w tym i z gwary. Nie można też wykluczyć, iż wspomniane miano jest reliktem wywodzącym się z języka [pra]słowiańskiego albo staropolskiego. W grę mogą też wchodzić inne języki a tym samym i hybrydy językowe albo spolszczenia niepolskich nazw osobowych.
Nazwisko Drach.
W języku polskim można znaleźć słowo drach, które jest regionalizmem, i które można spotkać:
• w Poznaniu i w jego okolicy w znaczeniu latawiec ( zabawka ). [ za Red: Monika Gruchmanowa i Bogdan Walczak: Słownik gwary miejskiej Poznania; Wydawnictwo Naukowe PWN, Poznań 1997 ].
• w Łodzi i okolicy w znaczeniu kwadratowy latawiec ( zabawka ). [ za Danuta Bieńkowska, Marek Cybulski, Elżbieta Umińska – Tytoń: Słownik dwudziestowiecznej Łodzi; Łódź; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2007 ].
Apelatyw drach, w znaczeniu latawiec [ zabawka ] wywodzi się od niemieckiego rzeczownika męskiego der Drache, który w tym języku znaczy [ mityczny ] skok ‘ein Drach – jeden smok’. Liczba mnoga to die Drachen ‘smoki’.
W języku niemieckim Drachen to wyraz pokrewny słowu Drache. Der Drachen w języku niemieckim to:
• latawiec ‘ein Drachen – jeden latawiec”,
• zołza, jędza [ potocznie kłótliwa kobieta ],
Liczba mnoga to die Drachen.
Drache, Drachen – smok, latawiec, zołza, jędza.
Nazwisko Mrugacz.
Z dużą dozą prawdopodobieństwa graniczącego z pewnością nazwa osobowa Mrugacz została utworzona za pomocą przyrostka -acz od podstawy słowotwórczej Mrug- [ Mrug + acz = Mrugacz ].
Sufiks -acz to bardzo stary prasłowiański przyrostek *-ačь, który powstał pod wpływem zmiękczenia spółgłoski -k + jь > čь. Format ten w języku polskim ma trzy właściwości:
1. w połączeniu z tematem niektórych czasowników tworzy nazwę wykonawcy czynności w rodzaju męskim, na przykład: trębacz, kopacz, głowacz;
2. w połączeniu z tematem niektórych rzeczowników tworzy nazwę znamionującą [ być oznaką, objawem czegoś ze względu na daną cechę ] na przykład: brodacz, łobacz, gołacz;
3. w połączeniu z tematem niektórych czasowników tworzy nazwę narzędzia [ przez zamianę działacza osobowego na nieżywotnego ], na przykład: pogrzebacz, spinacz, zmywacz.
Wiemy już jakie właściwości ma sufiks -acz. Tak więc pozostaje ustalić znaczenie podstawy słowotwórczej Mrug-. W Słowniku języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego znajduje się hasło mrug, które opisane jest tak: „mrug m III, D. -u daw. < poruszenie powiekami, mrugnięcie >: Im się bardziej gniewasz, wdzięczniejsze masz mrugi. Zob. XIV / 1, 1776, s. 110 // L.”.
„Ten, co dobrze gra, zwie się gracz — ten, co plwa, plwacz, ( Plwacz, przydomek jednego z książąt polskich ), — ten, co tka, tkacz,— ten, co trze ( drzewo na deski ) tracz itp. Słyszałem też, jak dziecko czteroletnie, nie znające wyrazu »gęsi«, wskazując je, rzekło : gęgaczki, jakby tworząc rzeczownik gęgacz od czasownika gęgać. Istotnie, ten, co mruga, to mrugacz ( częste imię własne ), — ten, co się tuła, to tułacz, — ten, co się nad czemś głowi, to głowacz, — ten, co sieka, siekacz ( jest i nazwisko: Siekacz ), — ten, co składa ( w drukarni ), to składacz, a nie składnik, ( bo to część składowa ), — ten, co zbiera, to zbieracz, a nie zbiornik itd. itd., wreszcie ten, co łata (dziury), to łatacz,(…).” [ za „Poradnik Językowy. Serja B. Luty 1919. Zeszyt 2. Kraków. Drukarnia Uniwersytetu Jagiell. w Krakowie pod zarządem J. Filipowskiego. Wydawca i redaktor odpowiedzialny Roman Zawiiński; strona 29 ]
Hipoteza.
Nazwa osobowa Mrugacz powstała od przezwiska Mrugacz a on od apelatywu mrugacz. Została ona utworzona przy pomocy przyrostka -acz od podstawy słowotwórczej mrug, mruga. Mrugacz to ten, co często mruga. Odnosi ona się raczej do osoby, która wyróżniała się cechą częstego mrugania okiem albo oczami, może nerwowymi tikami – mimowolnymi częstymi i powtarzalnymi ruchami oka, oczu.
Istniała też nazwa osobowa Mrugała, która została utworzona od podstawy słowotwórczej Mrug- za pomocą sufiksu -ała. „(…). Mrugała (114) < gw. śl. mrugała ‘ten, kto często mruga’, też < stp. ‘oszust porozumiewający się przez mruganie; dający mruganiem znaki’. (…).”. [ za Izabela Łuc: Konotacje wartościujące w odapelatywnych nazwiskach mieszkańców Śląska Cieszyńskiego ( XIX wiek ); Białostockie Archiwum Językowe nr 16; Białystok 2016, strona 198 ].
To tylko moje subiektywne spojrzenie i rozważania o genezie nazwiska Drach i Mrugacz. Wnioski i weryfikację pozostawiam już Tobie.
Pozdrawiam – Roman.
Regulamin forum wymaga podpisywania swoich postów przynajmniej imieniem.
Rozważania o etymologii nazwiska Drach i Mrugacz.
Każde przeszłe czy współczesne nazwisko to zagadka etymologiczna, w tym i nazwa osobowa Drach i Mrugacz, która kryje w sobie pochodzenie konkretnej nazwy [ wyrazu, nazwania ], jego źródłosłów oraz zmiany ich znaczenia i formy w miarę upływu czasu. Rozszyfrowanie polega na odtworzenie wyjściowej postaci wyrazu, wykrycie przypuszczalnego znaczenia pierwotnego, wyjaśnienie jego dalszego rozwoju semantycznego i objaśnienie struktury morfologicznej. Badania etymologiczne opiera się często na analizie porównawczej. Bywa, że nie da się jednoznacznie ustalić pochodzenia i znaczenia konkretnej nazwy osobowej i dlatego mogą istnieć obok siebie różne genezy tego samego miana. Czasami pomocna bywa ludowa etymologia, która zazwyczaj próbuje określać pochodzenie wyrazów na podstawie podobieństwa ich formy dźwiękowej [ wymowy, brzmienia ] do innych wyrazów.
Nielekko jest bez szerszego kontekstu lub innych dodatkowych informacji wnioskować o pochodzeniu nazwiska Drach i Mrugacz. W mojej ocenie tylko wszechstronna kwerenda różnych źródeł, w tym dokumentów historycznych, genealogicznych, słownikowych czy językoznawczych może, choć nie musi, odpowiedzieć na pytanie od kogo, od czego, w jaki sposób i kiedy powstała konkretna nazwa osobowa oraz rozwiać różne dylematy odnoszące się do pochodzenia społecznego albo etnicznego osób noszących wspomniane miana. Bo jak mówił profesor Kazimierz Rymut: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Natomiast, profesor Aleksander Brückner wielokrotnie pisał, że „my dziś nie rozumiemy znaczenia różnych słów używanych dawniej”. Pamiętać też trzeba, że niektóre słowa mogą pochodzić z różnych historycznych dialektów języka polskiego, w tym i z gwary. Nie można też wykluczyć, iż wspomniane miano jest reliktem wywodzącym się z języka [pra]słowiańskiego albo staropolskiego. W grę mogą też wchodzić inne języki a tym samym i hybrydy językowe albo spolszczenia niepolskich nazw osobowych.
Nazwisko Drach.
W języku polskim można znaleźć słowo drach, które jest regionalizmem, i które można spotkać:
• w Poznaniu i w jego okolicy w znaczeniu latawiec ( zabawka ). [ za Red: Monika Gruchmanowa i Bogdan Walczak: Słownik gwary miejskiej Poznania; Wydawnictwo Naukowe PWN, Poznań 1997 ].
• w Łodzi i okolicy w znaczeniu kwadratowy latawiec ( zabawka ). [ za Danuta Bieńkowska, Marek Cybulski, Elżbieta Umińska – Tytoń: Słownik dwudziestowiecznej Łodzi; Łódź; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2007 ].
Apelatyw drach, w znaczeniu latawiec [ zabawka ] wywodzi się od niemieckiego rzeczownika męskiego der Drache, który w tym języku znaczy [ mityczny ] skok ‘ein Drach – jeden smok’. Liczba mnoga to die Drachen ‘smoki’.
W języku niemieckim Drachen to wyraz pokrewny słowu Drache. Der Drachen w języku niemieckim to:
• latawiec ‘ein Drachen – jeden latawiec”,
• zołza, jędza [ potocznie kłótliwa kobieta ],
Liczba mnoga to die Drachen.
Drache, Drachen – smok, latawiec, zołza, jędza.
Nazwisko Mrugacz.
Z dużą dozą prawdopodobieństwa graniczącego z pewnością nazwa osobowa Mrugacz została utworzona za pomocą przyrostka -acz od podstawy słowotwórczej Mrug- [ Mrug + acz = Mrugacz ].
Sufiks -acz to bardzo stary prasłowiański przyrostek *-ačь, który powstał pod wpływem zmiękczenia spółgłoski -k + jь > čь. Format ten w języku polskim ma trzy właściwości:
1. w połączeniu z tematem niektórych czasowników tworzy nazwę wykonawcy czynności w rodzaju męskim, na przykład: trębacz, kopacz, głowacz;
2. w połączeniu z tematem niektórych rzeczowników tworzy nazwę znamionującą [ być oznaką, objawem czegoś ze względu na daną cechę ] na przykład: brodacz, łobacz, gołacz;
3. w połączeniu z tematem niektórych czasowników tworzy nazwę narzędzia [ przez zamianę działacza osobowego na nieżywotnego ], na przykład: pogrzebacz, spinacz, zmywacz.
Wiemy już jakie właściwości ma sufiks -acz. Tak więc pozostaje ustalić znaczenie podstawy słowotwórczej Mrug-. W Słowniku języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego znajduje się hasło mrug, które opisane jest tak: „mrug m III, D. -u daw. < poruszenie powiekami, mrugnięcie >: Im się bardziej gniewasz, wdzięczniejsze masz mrugi. Zob. XIV / 1, 1776, s. 110 // L.”.
„Ten, co dobrze gra, zwie się gracz — ten, co plwa, plwacz, ( Plwacz, przydomek jednego z książąt polskich ), — ten, co tka, tkacz,— ten, co trze ( drzewo na deski ) tracz itp. Słyszałem też, jak dziecko czteroletnie, nie znające wyrazu »gęsi«, wskazując je, rzekło : gęgaczki, jakby tworząc rzeczownik gęgacz od czasownika gęgać. Istotnie, ten, co mruga, to mrugacz ( częste imię własne ), — ten, co się tuła, to tułacz, — ten, co się nad czemś głowi, to głowacz, — ten, co sieka, siekacz ( jest i nazwisko: Siekacz ), — ten, co składa ( w drukarni ), to składacz, a nie składnik, ( bo to część składowa ), — ten, co zbiera, to zbieracz, a nie zbiornik itd. itd., wreszcie ten, co łata (dziury), to łatacz,(…).” [ za „Poradnik Językowy. Serja B. Luty 1919. Zeszyt 2. Kraków. Drukarnia Uniwersytetu Jagiell. w Krakowie pod zarządem J. Filipowskiego. Wydawca i redaktor odpowiedzialny Roman Zawiiński; strona 29 ]
Hipoteza.
Nazwa osobowa Mrugacz powstała od przezwiska Mrugacz a on od apelatywu mrugacz. Została ona utworzona przy pomocy przyrostka -acz od podstawy słowotwórczej mrug, mruga. Mrugacz to ten, co często mruga. Odnosi ona się raczej do osoby, która wyróżniała się cechą częstego mrugania okiem albo oczami, może nerwowymi tikami – mimowolnymi częstymi i powtarzalnymi ruchami oka, oczu.
Istniała też nazwa osobowa Mrugała, która została utworzona od podstawy słowotwórczej Mrug- za pomocą sufiksu -ała. „(…). Mrugała (114) < gw. śl. mrugała ‘ten, kto często mruga’, też < stp. ‘oszust porozumiewający się przez mruganie; dający mruganiem znaki’. (…).”. [ za Izabela Łuc: Konotacje wartościujące w odapelatywnych nazwiskach mieszkańców Śląska Cieszyńskiego ( XIX wiek ); Białostockie Archiwum Językowe nr 16; Białystok 2016, strona 198 ].
To tylko moje subiektywne spojrzenie i rozważania o genezie nazwiska Drach i Mrugacz. Wnioski i weryfikację pozostawiam już Tobie.
Pozdrawiam – Roman.
