Witaj.
Pytasz o genezę nazwiska Siembieda? Według portalu Moikrewni.pl w Polsce jest około 91 osób o nazwisku Siembieda. Tak więc jest to bardzo rzadkie nazwisko. O pochodzeniu nazwiska Siembieda w zasadzie nic nie znalazłem w znanych mi publikacjach. Na obecnych ziemiach polskich jest też notowane nazwisko Siembida. Osób o tym nazwisku, według portalu Moikrewni.pl, jest 1405. To też rzadkie nazwisko jak i jego etymologia. O pochodzeniu tego miana pisała pani Ewa Szczodruch na naszym forum w zakładce Pochodzenie nazwiska – Nazwiska – S we wrześniu 2011 roku. Napisała, iż nazwa osobowa „Siembida – prawdopodobnie z grupy nazwisk pochodzących od niemieckiej nazwy osobowej Schonber, ta od staro – wysoko – niemieckiego imienia złożonego Schonibert, może też od słowiańskich imion Sambor, Siębor.”. O pochodzeniu nazwiska Siembida pisał też pan Władysław Moskal na stronie Gminy Pysznica w zakładce Księga Gości. Napisał on, że „Siembida, lokalne, nizansko–stalowowolskie nazwisko, powstałe od staropolskiego siema = rodzina i bida = bieda. Nazwisko Siema odnotowano już w 1095 r. Można powiedzieć, ze Siembida to ktoś, kto był związany z rodzina Bidow i tak zostało do dziś.”.To wszystko co udało mi się wyszukać o pochodzeniu nazwiska Siembieda oraz Siembida.
Czy nazwa osobowa Siembieda i Siembida jest tym samym mianem? Z dużą dozą prawdopodobieństwa oba nazwiska to jedno i to samo. Przy czym Siembieda odpowiada zapisowi graficznemu w języku ogólnopolskim [ język literacki ] a Siembida to gwarową postać. Argumenty przemawiające za tą hipotezą przedstawię poniżej wraz z moimi rozważaniami o prawdopodobnej genezie tych nazwisk.
Moim zdaniem nazwa osobowa Siembieda / Siembida pochodzi od przezwiska Siembieda / Siembida a ono od złożonego apelatywu siembieda / siembida. Apelatyw siembieda / siembida należy do bardzo rzadkiej i specyficznej grupy złożonych apelatywów tworzących przezwiska. Przykładami ilustrującymi takie przezwiska, które powstały od złożonych apelatywów, są takie miana jak:
• Babrzymąka – pierwotnie przezwisko piekarza;
• Palimąka – pierwotnie przezwisko piekarza;
• Paliwoda – pierwotnie przezwisko włóczęgi albo kłamcy;
• Parzymięso – pierwotnie przezwisko rzeźnika;
• Sobiepan – pierwotnie przezwisko dla osoby, która nie miała nad sobą „pana”, sama decydowała o sobie i swoich poczynaniach oraz życiu;
• itp.
Złożone nazwiska powstawały w następujący sposób:
• Babrzymąka < Babrzymąka [: babrzy–mąka < babrać + mąka ],
• Palimąka < Palimąka [: pali–mąka < palić + mąka ],
• Parzymięso < Parzymięso [: parzy–mięso < parzyć + mięso ],
• itp.
Jak wspomniałem, nazwisko Siembieda / Siembida należy do nazwisk złożonych powstałych od złożonego przezwiska Siembieda / Siembida a ono od złożonego apelatywu siembieda / siembida. Moim zdaniem powstało ono w następujący sposób:
• Siembieda < Siembieda [: siem–bieda < siem + bieda ];
• Siembida < Siembida [: siem–bida < siem + bida ].
Zatem, co może znaczyć nazwisko [ przezwisko ] Siembieda / Siembida? Profesor Kazimierz Rymut w jednej ze swoich publikacji powiedział: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Dawna Polska swym zasięgiem obejmowała różne części Europy, które zamieszkiwane były przez różne narodowości. Nacje te posługiwały się własnymi językami, w tym i różnymi dialektami oraz gwarami. Stan taki obecnie znacznie utrudnia ustalenie co pierwotnie mogły znaczyć te przezwiska. Nie bez znaczenia jest też to, że miana te należą do złożonych przezwisk, które powstały od złożonego apelatywu. Takie przezwiska to bardzo specyficzne nazwy osobowe ponieważ ich znaczenie jest trudne do rozszyfrowania. Składają one się z dwóch różnych słów, które po złożeniu tworzą nowe słowo. Nowy wyraz zazwyczaj ma inne znaczenie niż wyrazy go tworzące – ma takie znaczenie jakie mu zostało przypisane w konkretnym miejscu i czasie. W innym miejscu i czasie taki sam złożony apelatyw może mieć inne znaczenie. Słowa składowe złożonego apelatywu mogą pochodzić z różnych języków [ dialektów, gwar ] i wtedy powstają tak zwane hybrydy językowe. Takie hybrydy językowe są trudne do rozkodowania. Dodam, iż niektóre słowa dawniej używane wychodzą z normalnego obiegu a tym samym ich znaczenie jest zapomniane. Niektóre słowa na przestrzeni czasu zmieniają swoje znaczenie. Jeśli ich pierwotne znaczenie nie zostało odnotowane w dawnych dokumentach to obecnie trudno ustalić co one kiedyś znaczyły.
Wróćmy do przezwiska Siembieda / Siembida. Składa ono się z dwóch wyrazów. Pierwszy to „siem”. Drugi to „bieda / bida” [ siem–bieda/bida; siem + bieda/bida = siembieda/bida ]. Ustalmy co znaczą poszczególne elementy składowe może wtedy dojdziemy do znaczenia złożonego apelatywu siembieda / siembida. Zacznijmy od członu „siem”. Siem może być wyrazem albo częścią innego wyrazu [ pochodzić od innego wyrazu ]. Człon „siem” odnajdujemy w słowiańskich imionach typu Siemowit, Siemirad, Siemomysł, Siemimysł. Znajdziemy go też w nazwach miejscowych typu Siemianowice, Siemianowo, Sieniszki, Sieniki, Sieniuszki itd. Wynika z tego, że „siem” może nie być samoistnym wyrazem i pochodzić może od innego wyrazu, którego jest częścią. Moim zdaniem „siem” może pochodzić od:
• prasłowiańskiego słowa *sěmьja [ siemja ], które między innymi znaczy: rodzina, ród; czeladź, służba, własność,
• skróconego imienia Siem, które pochodzi od słowiańskiego / staropolskiego złożonego imienia typu Siemowit, Siemirad, Siemomysł, Siemimysł. Od złożonych imion powstawały zazwyczaj dwa skrócone imiona. W tym przypadku imię Siem jest imieniem skróconym powstałym od pierwszego członu imienia złożonego. Samogłoski ‘o’, ‘i’ znajdujące się między dwoma członami imienia złożonego należą do grupy samogłosek nazywanych łącznikami,
• imienia Szymon, po litewsko – białorusku Semen, zdrobniale Sem, Semko, Siem, Siemko, Sien, Sienko, Sieńko.
Wiemy już co może znaczyć pierwszy człon przezwiska Siembieda / Siembida. Pozostaje ustalić jakie może mieć znaczenie drugi element, to jest wyraz bieda / bida. W grę może też wchodzić słowa typu „biedzić się”, „biadać”, „biedak”.
Słownik Etymologiczny Języka Polskiego [ za Sciaga.pl ] tak objaśnia pochodzenie następujących słów:
„
Bieda
1. ‘niedostatek, ubóstwo, nędza’; 2. ‘nieszczęście, kłopot’; 3. stpol. (od XV w.) w charakterze wykrzyknienia (dzisiejsze biada!).
Pochodzenie:
Od XVII w., ale w funkcji wykrzyknienia już od XV w.; ogsłow. (por. czes. Bída ‘bieda; brak, niedostatek; kłopot, tarapaty; ubóstwo, nędza’, ros. bedá ‘nieszczęście; plaga, klęska’, sch. bijèda ‘obmowa, potwarz’) < psłow. *bĕda ‘nieszczęście, niedola, cierpienie; ubóstwo, nędza; przymus, konieczność’ – rzeczownik odczasownikowy od psłow. *bĕditi ‘zmuszać, skłaniać, zwyciężać’; znaczenie tego rzeczownika rozwinęło się: ‘przymus, konieczność’ > ‘stan godny pożałowania, nieszczęście, niedola, cierpienie’ > ‘ubóstwo, nędza’; ze słowem słow. pokrewne też lit. bėdà oraz łot. będa ‘nieszczęście’.
Pierwotna postać:
W XIV-XVIII w. stosowano wyraz biada ‘ubóstwo, nieszczęście’; w charakterze wykrzyknienia mówiącego o ‘nieszczęściu, niebezpieczeństwie’ w XV w. stosowano dwie formy: biada / bieda.
Biadać
‘głośno wypowiadać żale, skarżyć się, użalać się, lamentować’; od XVI w.; powstało od wykrzyknienia biada!, biada mi!
Biedak
od XVII w.; por. czes. bídák ‘łajdak’, ukr. bidák i słoweń. bedák ‘głupiec’; w XV-XVI w. forma biednik.
Biedzić się
1. ‘wysilać się chcąc coś zrobić, męczyć się’; 2. dialektalnie ‘cierpieć biedę, męczyć się’; 3. stpol. ‘walczyć, mocować się’; od XV w.; ogsłow. (np. górnołuż. bedźić ‘walczyć, pasować się’, bedźić so ‘wysilać się; męczyć się’, ros. dialektyczne bedít’ ‘wyrządzać szkodę, szkodzić, płatać figle, niszczyć’) < psłow. *bĕditi ‘zmuszać, skłaniać, zwyciężać; męczyć, dręczyć; powodować szkodę’, *bĕditi sę ‘mocować się; męczyć się, cierpieć biedę’(pokrewne z gr. peíthō ‘namawiać, przekonywać’ oraz łac. fidere ‘wierzyć, zawierzać, ufać’) < pie. czasownik *bheidh- ‘namawiać kogoś, zmuszać, przymuszać’; w stpol. występowała też forma pobiedzić ‘pokonać, zwyciężyć’ (XV w.); psłow. *pobĕda ‘zwycięstwo’ zachowało się np. w stpol. nazwie miejscowej Pobiedziska (pojawia się w źródłach w XIII w.).”.
Jak zauważyłaś istnieje wiele możliwych znaczeń poszczególnych słów wchodzących w skład złożonego apelatywu siembieda / siembida od którego w mojej ocenie powstało przezwisko Siembieda / Siembida a od niego nazwisko Siembieda / Siembida. Ta wielość znaczeń bardzo utrudnia jednoznaczne ustalenie co może znaczyć to złożone nazwisko. Aby przybliżyć się do jego znaczenia powinno się ustalić w miarę dokładną historię rodziny [ miejsca urodzenia, używane nazwiska, przezwiska [ ich znaczenie ] przez męskich członków rodu Siembieda oraz ich narodowość itp. ].
Mam nadzieję, że choć trochę pomogłem a moje rozważania, poczynione ustalenia oraz zebrane informacje pomogą Ci w dalszych badaniach nad genezą nazwiska Siembieda.
Pozdrawiam – Roman.
http://www.moikrewni.pl/mapa/kompletny/siembieda.html
http://www.moikrewni.pl/mapa/kompletny/siembida.html
http://genealodzy.pl/PNphpBB2-printview ... -150.phtml
http://stara.pysznica.pl/guestbook/index/page/24
http://sciaga.pl/slowniki-tematyczne/4109/bieda/
Maria Malec: Obraz rodziny w słowiańskich imionach złożonych, [ w: ] Rozprawy slawistyczne nr 16. Słowiańskie composita antroponimiczne; Lublin 2000.
Stanisław Aleksander Boleścic – Kozłowski: Henryk Sienkiewicz i ród jego. Studjum Heraldyczno – Genealogiczne; Nakład Gebethnera i Wolfa, Warszawa 1917.
Maria Karplukówna: Polskie imiona słowiańskie, 1973.
Ale jest z woj. nowogrodzkiego ok. 1780.