Witaj Robercie!
Pytasz o genezę nazwiska Raksa / Raxa oraz wspominasz, że ta nazwa osobowa występowała w dawnym województwie nowogródzkim w II RP. Województwo nowogródzkie to i powiat lidzki [ wcześniej powiat guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego ]. Stolicą powiatu lidzkiego była Lida.
W mieście Lida urodziła się Pola Raksa, właściwie Apolonia Raksa, aktorka polska. Obecnie miasto Lida znajduje się na Białoruski.
W zasadzie wszystko o pochodzeniu nazwiska Raksa / Raks napisał w swoim poście pan Zbigniew. Wspomniał też, że bez ustalenia narodowości osoby noszącej to miano trudno coś powiedzieć o nim. W zasadzie zgadzam się z nim. Jest to na tyle rzadkie nazwisko, iż trudno o nim coś więcej znaleźć niż to co napisał pan Zbigniew.
Mnie zainteresowała forma nazwiska zapisanego w graficznej postaci jako Raxa – pisanego przez „x”. Litera „x” jest 24 literą alfabetu łacińskiego i jest obecna w wielu alfabetach opartych na łacinie. Obecnie w języku polskim występowanie litery „x” reguluje ortografia: w dawnych zapożyczeniach w których oryginalnie było „x” w pisowni polskiej jest ono zamieniane na „ks”, rzadziej na „gz”. Do XIX wieku litera „x” była literą alfabetu polskiego na równi z pozostałymi literami, stosowana zarówno w zapożyczeniach, jak i wyrazach rodzimych [ np. xięstwo ], do dziś zachowała się w nazwiskach [ np. Axentowicz, Jaxa, Koxowski, Mixtacki, Rexemowski, Xiężopolski ] i skrótach [ x. = ksiądz, książę ]. Do dziś litera „x” używana jest także jako wariant pisowni niektórych imion, np. Xawery – Ksawery. Wychodzi na to, iż nazwisko Raksa i Raxa to jedno i to samo nazwisko tylko zapisane w różnych wariantach. Miano Raksa to raczej późniejszy zapis w języku polskim? Natomiast, zapis w formie Raxa to wcześniejsza postać nazwiska i chyba mu bliżej do łaciny?
Może te informacje pomogą Ci w badaniach nad etymologią nazwiska Raksa / Raxa? Na obszarze dzisiejszym Niemiec znajduje się rzeka o niemieckiej nazwie Recknitz. Ma ona 72 km długości i położona jest w kraju związkowym Meklemburgia – Pomorze Przednie. Rzeka ta wypływa z Pojezierza Meklemburskiego koło Güstrow, uchodzi do bałtyckiej zatoki Saaler Bodden koło Ribnitz ¬– Damgarten. Jest to rzeka oddziela Pomorze od Meklemburgii. Dlaczego o tym napisałem? Istnieją przesłanki, które mogą przemawiać za tym, iż wspomnianej przeze mnie rzeka może mieć związek z pochodzeniem nazwiska Raksa / Raxa. Rzeka o niemieckiej nazwie Recknitz nosi polskie historyczne nazwy: Raksa / Raxa, Reknica, Rokitnica, Rzeknica. Wspomniana rzeka w X wieku położona była na historycznych ziemiach Słowian Zachodnich – ściślej mówiąc na ziemiach zamieszkałych przez Słowian Połabskich. Słowianie połabscy to jedna z grup Słowian wchodząca w skład plemion zachodniosłowiańskich z grupy plemion lechickich, zamieszkujące od VI wieku ziemie między Morzem Bałtyckim, Łabą, Hawelą i Odrą. Od wschodu graniczyli z Lubuszanami i Pomorzanami, od zachodu przez Limes Sorabicus oraz Limes Saxoniae z Sasami i Turyngami, od południa zaś z plemionami czeskimi. To wielki obszar ziemi. Słowianie Połabscy to dość spora grupa różnych plemion. Do tej grupy Słowian zaliczane są między innymi : plemiona Wieleckie, plemiona Obodryckie, plemię Ranów i plemię Chyżan [ Chizzini ]. W roku 954 wybuchło wielkie słowiańskie powstanie antygermańskie koalicji Obodrzytów i Wieletów. 16 października 955 roku nad rzeką Raxa / Raksa [ Reknica, Rokitnica, Rzeknica ] rozegrała się wielka bitwa między wojskami cesarza Ottona I, które dowodzone były przez margrabię Marchii Wschodniej Gerona, a wojskami Słowian połabskich dowodzonymi przez księcia obodrzyckiego Stoigniewa. Margrabia Geron dzięki wsparciu Ranów dla sił niemieckich rozgromił wojska słowiańskie. Było to przełomowe zwycięstwo wojsk niemieckich w bitwie z siłami Wieletów i Obodrytów. Podczas tej bitwy został zabity książę Stoigniew. Rzeka Raxa / Raksa [ Reknica, Rokitnica, Rzeknica ] w owym czasie miała znajdować się na ziemiach należących do plemienia Chyżan. Chyżanie [ Chyżyni, Kicyni, Chizzini ] to średniowieczne plemię zachodniosłowiańskie należące do grupy plemion Wieleckich. Ranowie, inaczej Rugianie [ z niemieckiego ] albo Rujanie, zachodniosłowiańskie plemię połabskie zamieszkujące we wczesnym średniowieczu wyspę Rugię [ połabskie Rana ] i pobliskie ziemie na stałym lądzie [ obecnie Meklemburgia – Pomorze Przednie w Niemczech ].
Tu jest link do mapy zatytułowanej Słowiańszczyzna Zachodnia i Germania w VI – IX wieku po Nar. Chr., która znajduje się w opracowaniu Włodzimierza Dzwonkowskiego pt. Historja Polski na monografjach źródłowych oparta. Część I. Prahistorja ziem polskich. Słowiańszczyzna pierwotna. Początki polskiej kultury i organizacji, Warszawa 1918.
http://web.archive.org/web/201108171536 ... rmania.pdf
Na przedmiotowej mapie odnajdziesz umiejscowienie rzeki Raksa – górna część mapy.
O rzece Raxa wspomina ks. Stanisław Kozierowski w swojej publikacji pt. Atlas Nazw Geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej. Zeszyt II B., który został wydany w Poznaniu w 1935 roku. Napisał on w tym opracowaniu: „Na widownię dziejową występują Ranowie pierwszy raz w bitwie nad Rokitnicą (Raxa), dopływem Bałtyku u Rybnicy, 16. X. 955, jako sprzymierzeńcy cesarza Otona I i margrabiego Gerona przeciw obodrycko – weleckim pobratymcom; ocalili wtedy z zasadzki urządzonej przez króla Stogniewa swoich saskich przyjaciół i przyczynili się do klęski rodaków i śmierci ich wodza.”. O bitwie nad rzeką Raxa pisał też Józef Widajewicz w opracowaniu pt. Wichman, które zostało wydane w Poznaniu w roku1933 nakładem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Na stronie 21 – 22 znajduje się ciekawa informacja, oto ona: „2) Pod nazwą Raxa. pojawiającą się w źródłach tylko ten jeden raz, nie jest dziś znaną żadna rzeka na terytorjum dawnych Połabian. W nauce
niemieckiej panuje nieomal jednomyślne przekonanie. że chodzi tu o dzisiejszą Recknitz. niewielką rzeczkę, wpadającą na północ od Roztoka do Bałtyku; w dobie słowiańskiej przypadał jej bieg na terytorjum Chyżan (Chizzini), por. S p r u n e r - M e n k e. Handatlas, nr. 31 i 37. Na płaskim i zabagnionym terenie, przez jaki jej płynąć wypadło, część wód odpływała zdaje się do Piany, tworząc znane zjawisko bifurkacji.. We s t b e r g o. c.. str. 113, próbował nazwę Raxa objaśnić w następujący sposób: "Raxa konnte viclleicht aus Raka (rieka) verschrieben sein oder auch aus rieczka. der Deminutivform von rieka entstellt sein". Niemiecka natomiast wersja.
Recknitz. mogła powstać ze słowiańskich brzmień: Rakownica - Rekownica - Reknica, por. K o z i e r o w s ki. Nazwy rzeczne w Lechji przybałtyckiej. Slavia Occident.. t. IX (Poznań 1930). str. 460. - Otóż zgodzić się trzeba z poglądem, który teatru ówczesnej wojny szuka w tych właśnie stronach (w ostatnich czasach stanowczo oświadczył się za tern We s tb e r g o. c,. str. 112-113; (…)”. Z tekstu tego dowiadujemy się, że nazwa rzeki Raxa pojawia się tylko jeden raz w historycznych źródłach i odnosi się do bitwy nad tą rzeką, która miała miejsce 16 października 955 roku. Nigdy więcej żadne źródła nie wspominają o rzece nazywającej się Raxa, która znajdowała się na ziemi Słowian Połabskich.
Wiemy już, że 955 roku na ziemi należącej do słowiańskiego plemienia Chyżan była rzeka, która w źródłach z tego okresu nazywana była Raxa / Raksa. Wynika z tego, że nazwa Raxa / Raksa może pochodzić z języka słowiańskiego. Tylko co ona znaczy? Jest publikacja, w której próbuje się objaśnić etymologię nazwy rzeki Raxa. Jest to opracowanie Mikołaja Rudnickiego pt. Studja nad nazwami rzek lechickich, które ukazało się w 14 tomie Slavia Occidentalis wydanym przez Instytut Zachodnio – Słowiański przy Uniwersytecie Poznańskim w roku 1935. W opracowaniu tym, na stronie 199 – 203, znajduje się rozdział 5 poświęcony rzece Rega, Regala, w którym omówiona jest etymologia nazwy tej rzeki. W rozdziale tym jest też mowa o pochodzeniu nazwy rzeki Raxa [ strona 203 ]. Etymologia nazwy rzeki Raxa / Raksa powiązana jest z nazwami rzecznymi Rega, Regala. Zacytowanie kilkustronicowego wywodu wydaje się mi niecelowe – najlepiej jak sam zapoznasz się z tym wywodem. Tu jest link do elektronicznej wersji 14 tomu Slavia Occidentalis:
http://rcin.org.pl/Content/30943/WA303_ ... ia-Occ.pdf
Profesor Kazimierz Rymut pisał w jednej ze swoich prac: By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Natomiast profesor Aleksander Brückner mówił, że my dziś nie rozumiemy znaczenia różnych słów używanych dawniej. Moim zdaniem do takich słów należy słowo Raksa / Raxa, które ma niejednoznaczną etymologię według Mikołaja Rudnickiego, wspomnianego przeze mnie powyżej.
Robercie, mam nadzieję, że zebrane przeze mnie informacje pomogą Ci w badaniach nad genezą nazwiska Raksa / Raxa.
Pozdrawiam – Roman.
Ps.
Etymologia według pani Ewy Szczodruch, która znajduje się na portalu Stankiewicze z Przyjaciółmi.
„Raksa - od niemieckich nazw osobowych Raks, Reks, te od imion złożonych na Ragin.”
http://www.stankiewicze.com/index.php?kat=44&sub=549
