Witaj ponownie Przemysławie!
Pytasz: „Czy mogę mieć też, w związku z ogromną wiedzą, pytanie o moje własne nazwisko, Lewicki? Wiem, że moja rodzina przyjęła je między 1754 a 1779, wcześniej Paweł Lewicki nosił nazwisko Beda, a było to w ziemi wieluńskiej, jego syn Filip (i jego synowie) był stajennym u Wierzchlejskich z Wierzchlasu.”.
Nazwisko Lewicki.
Według etymologii opracowanej przez p. Ewę Szczodruch na portalu Genealogia Stankiewicze z przyjaciółmi nazwisko Lewicki ma następującą genezę:
• „Lewicki - 1659 od lewy, w pochodnych też od imion Leon i od hebrajskiego Levi.”.
http://www.stankiewicze.com/index.php?kat=44&sub=543
W roku 2004 Instytut Kaszubski w Gdańsku wydał 6 tom Acta Cassubiana. W periodyku tym, w części 1 Studia i materiały, znajduje się opracowanie Edwarda Brezy pt. Wybrane nazwiska pomorskie (cd.). Autor na stronie 262 – 265 pod pozycją 57 zamieszcza notę noszącą tytuł Lewa, Lewek, Lewan, Lewanczyk, Lewańczyk, Lewański, Lewon, Lewicki i podobne. Zacytuję całą notę ponieważ daje ona całościowy obraz etymologii nazwiska Lewicki. Tak więc ” SNWPU podaje 194 osoby o nazwisku Lewa: 16 w woj. bydgoskim, 5 gdańskim, 144 łódzkim; 713 Lewek: 5 w woj. elbląskim, 31 gdańskim, 4 słupskim, 161 kaliskim, 103 wrocławskim, 89 katowickim, 1 Lewekowiczw woj. łódzkim; od Lewek występuje wiele form pochodnych, jak np. ( notuję tylko te, które występują na Pomorzu Gdańskim): 4405 Lewczuk; 46 w woj. bydgoskim 109 elbląskim, 146 gdańskim, 27 słupskim, 1 096 bialskopodlaskim, 347 chełmskim, 214 siedleckim, 150 katowickim; 519 Lewczyk: 18 w woj. bydgoskim, 11 elbląskim, 3 gdańskim, 102 zamojskim, 61 tarnobrzeskim; 158 Lewczyński: 24 w woj. bydgoskim, 3 gdańskim, 23 bielsko-podlaskim, po 19 w warszawskim i lubelskim; 64 Lewan: 12 w woj. bydgoskim, 33 katowickim, 5 legnickim, po 4 koszalińskim i krakowskim, po 2 warszawskim i wałbrzyskim, po 1 gorzowskim i opolskim; 40 Lewanczyk: 34 w woj. gdańskim, 3 elbląskim, 2 słupskim, 1 pilskim; 91 Lewaniak: 69 w woj. pilskim, 11 łódzkim, 5 kieleckim, po 2 chełmskim i olsztyńskim, po 1 warszawskim i skierniewickim; 1 Lewaniec w woj. szczecińskim; 20 Lewaniewski: 17 w woj. olsztyńskim, 3 przemyskim; Lewanik O; Lewaniowska O; Lewaniuk O; 4 Lewankowski: 1 w woj. bydgoskim, 3 szczecińskim; 82 Lewanowicz: 1 w woj. gdańskim, 13 olsztyńskim, 9 toruńskim, 8 pilskim, 7 jeleniogórskim; 59 Lewanowski: 31 w woj. słupskim, po 3. bydgoskim, konińskim i koszalińskim, 6 wrocławskim; Lewañ O; 17 Lewańczuk: po 5 w woj. gdańskim i łomżyńskim, 3 szczecińskim, po 2 warszawskim i opolskim; 510 Lewańczyk: 28 w woj. elbląskim, 415 gdańskim, 28 elbląskim i płockim, 9 słupskim, 13 wałbrzyskim; 566 Lewański: 11 w woj. bydgoskim, 8 elbląskim, 35 gdańskim, 30 słupskim, 89 toruńskim, 33 łódzkim, 21 konińskim; 35 Lewon 1 w woj. bydgoskim, 14 zielonogórskim, 7 koszalińskim, 6 warszawskim; Lewoncewicz O, 5 Lewonczuk w woj. białostockim; 21 Lewoniak: 3 w woj. koszalińskim, 18 szczecińskim; 1 Lewonicka w woj. wrocławskim; 27 Lewoniec: po 6 w woj. poznańskim i szczecińskim, 5 olsztyńskim, 4 zielonogórskim, po 2 w woj. warszawskim, nowosądeckim i opolskim; 154 Lewoniewski: 1 w woj. bydgoskim, 4 elbląskim, 14 gdańskim, 58 białostockim, 17 zielonogórskim; 15 Lewonik: po 4 w woj. gdańskim i szczecińskim, 7 olsztyńskim; 49 Lewoniuk: 28 w woj. białostockim, 7 wrocławskim, 5 koszalińskim;12 Lewonowicz: 10 w woj. białostockim, 2 katowickim; 89 Lewonowski: po 1 w woj. bydgoskim i słupskim, 50 białostockim, 9 warszawskim; 223 Lewoń: 1 w woj. bydgoskim, 10 gdańskim, 3 słupskim, 97 suwalskim, 24 olsztyńskim, 18 łomżyńskim, 16 szczecińskim; Lewońcio O; 81 Lewończuk: 65 w woj. białostockim, po 4 warszawskim, łomżyńskim i suwalskim; 7 Lewończyk: 2 w woj. słupskim, 5 suwalskim; 24 Lewońko: 11 w woj. suwalskim, 5 olsztyńskim, 4 katowickim; 7 Lewoński: 3 w woj. warszawskim, 4 wrocławskim.
SSNO III 253 notuje z kresów południowo-wschodnich robotnika Lewkę, zwanego inaczej Lewa ( laborios(us ) Lewko alias Lewa) z roku 1486. Lewek ma bardzo dużo zaświadczeń, zbiera je M. Malec ( MaI III 270 ), wszystkie ze wspomnianych kresów: Lewka z roku 1441, Lewko wspomniany 13 razy w roku 1430 i 1442; Lewo w roku 1457, Lewik w roku 1438; jest to więc wschodniosłowiańska postać im. Leon, od której pochodzą wyliczone wyżej nazwiska: Lewa, Lewek, formy patronimiczne: Lew(e)kowicz, Lewczuk, Lewczyk i modelowa, utworzona za pomocą przyrostka -vński: Lewczvński. S. Rospond ( SEMiG 185 ( s. v. Lewin Brzeski ) pisze: "W latach 1257 r., 1284 r. jest Lewin, czyli n. dzieeż. od imienia Lewa, spolszczonego Leona i Leonarda ". Wyliczone nazwiska często zbliżone są fonetycznie do przezwiska Lewy : lewy 'położony po stronie serca', imienia hebr. Lewi, jakie nosił jeden z synów patriarchy Jakuba, protoplasta kapłańskiego pokolenia Lewiego, imienia, potem nazwiska Lewin, o których szerzej w NP III 199-200, i przezwiska bądź im. Lew. Do "kompletu" omawianych nazw należy także północno-kaszubskie, drobnoszlacheckie nazwisko Lewiński ze wsi Lewin(o) w pow. Wejherowo, której nazwę J. Treder ( PMT XIV 60 ) wywodzi od im. Lewa lub Lewi. Nietrudno zauważyć, że nazwiska typu Lewan(cz)yk plasują się na Pomorzu Gdańskim ( częste na północnych i środkowych Kaszubach ), typu Lewoń( cz)yk na wschodnich lub centralnych ziemiach Polski. Od strony słowotwórczej mamy w tym materiale ( pomijając formy od podstawy Lewek, o których była już mowa ) struktury na -an, -ań, -on, -oń ( o ile to nie etymologiczne -on z im. Leon z dyftongiczną, bilabialną wymową o jako wo): Lewan, Lewań, Lewon, Lewoń; patronimiczne na -ak: Lewaniak, Lewoniak ( 21 nosicieli: 3 w woj. koszalińskim, 18 szczecińskim ); -ec: Lewaniec, Lewoniec ( 27 nosicieli ), -ik: Lewanik, Lewonik; (-cz)yk: Lewańczyk); (-cz)uk: Lewaniuk, Lewańczuk, Lewoniuk ( 49 osób), Lewończuk ( 81 osób ), modelowe, utworzone za pomocą strukturalnych przyrostków (-ow )ski, (-ew)ski: Lewan(k)owski, Lewoniewski i inne.
Na Pomorzu Gdańskim mamy niewiele historycznych zaświadczeń omawianych tu nazwisk. Poza podanymi w NP III 199-200 spotkałem w źródłach: Adrian Lewek w roku 1664 w CzarnymIesie ( F 32, s. 48 ); w roku 1789 w par. Miłobądz pod Tczewem zapisana została Marianna Lewkowska, w roku 1796 chrzczone było dziecko Michaelis Lewkowski; w księdze ślubów par. Kościerzyna w roku 1881 zapisany został Liwek Joseph ( AP XII 199 ); w księdze metrykalnej par. Reda zapisani zostali: Andreas Lewa w roku 1772, Jacobus Leva rok 1795; Emestus Levan rok 1808; Michael Lewek w roku 1774 ( księga niepaginowana ); w księdze metrykalnej par. Kielno wystąpił Franz Lewanczyk w roku 1839 ( AP IX 59 ).
Osobne zagadnienie to pochodzenie nazwiska, powiedzmy zaraz, homonimicznego Lewicki, noszonego przez 13441 osób: 754 w woj. bydgoskim, 214 elbląskim, 857 gdańskim, 171 słupskim, 1011 warszawskim, 682 wrocławskim, 594 toruńskim. Notowane było w SSNO III 254 w roku 1401 w Wielkopolsce i w roku 1457 na Mazowszu u starosty ( capitaneus ) czerskiego oraz odniesione przez SEMotIII 100 do wsi Lewice, gm. Międzychód, woj. gorzowskie i n. m. Lewiczyn, gm. Belsk Duży, woj. radomskie; herbarze, np. Leszczyca ( s. 277, 282 ) notują Lewickich herbu Rawa z Galicji i h. Rogala z ziemi bielskiej z roku 1540, nie podając tzw. gniazda, czyli wsi rodowej. Po wtóre już SSNO III 254 notuje od roku 1427 nazwisko patronimiczne Lewic z Małopolski, również stamtąd od roku 1429 Lewiec; nadto SNWPU podaje 111 osób noszących nazwisko Lewik ( brak na Pomorzu Gdańskim ); od tych form można było ( i na pewno tę możliwość wyzyskano ) utworzyć nazwisko Lewicki. Prof. H. Gómowicz zawsze mawiał, że Lewicki pochodzi od substantywizowanego przymiotnika lewicki 'pochodzący z nieprawego
łoża', wyrazu przez słowniki nienotowanego, ale zyskującego potwierdzenie np. w takich kaszubskich strukturach, jak archaiczne lewiczka 'kobieta niezamężna i niedziewica' - antonim wobec prawiczka; lewiczëc 'psuć' i pochodne z lewiczëc: 1) 'zepsuć', 2) 'zgwałcić, pozbawić dziewictwa'; lewiczëc so - 'prowadzić życie rozpustne', Sych II 364. Historycznie Lewicki notowany był często na Kociewiu, np. w archiwaliach pelplińskich Tomasz Lewicki 1744, Katarzyna Lewicka tegoż roku, w księdze metrykalnej par. Miłobądz Anna Lewicka 1788 ( Damps 177 ).
W świetle przedstawionego tu materiału szerzej trzeba spojrzeć także na pochodzenie nazwiska Lewna, notowanego od roku 1330 w SSNO III 255 i pochodnych patronimicznych form Lewnic od roku 1419 i Lewnik 1449, wyprowadzonego w SEMot I 143 od podstawy lewna ( flasza ) 'forma odlewnicza', a przeze mnie ( NP 249-250 ) od hipotetycznego lewna 'mańkut'. Okazuje się, że w interpretacji tego nazwiska wziąć trzeba także imiona Lewa, Lewi, Lew, może to być więc nazwisko homonimiczne ( poligenetyczne, jak się wyrażał B. Kreja ).”.
Z etymologią konkretnego nazwiska, w zasadzie każdego nazwiska, moim zdaniem, zawsze jest jakiś problem z ustaleniem jednoznacznej genezy jego powstania. Jak pisał profesor Kazimierz Rymut „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeb by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. W pełni się zgadzam ze stwierdzeniem profesora. Tak więc tylko wszechstronna kwerenda genealogiczna może z dużą dozą prawdopodobieństwa odpowiedzieć na pytanie od kogo, od czego, w jaki sposób, kiedy i dlaczego powstało jednostkowe nazwisko. Nie zawsze jest to możliwe, czasami po prostu brakuje danych źródłowych.
Pozdrawiam – Roman.