Mirosławie, dobry wieczór.
Rozważania o genezie nazwiska Kitalowicz.
W powyższym poście między innymi napisałeś: „Pierwotnie nazwisko to brzmiało Kitalowicz i w metryce widnieje jasny zapis, że byli to starozakonni.”. Wnioskuję, że wspomniana przez ciebie metryka była sporządzona w języku polskim.
W mojej ocenie nazwa osobowa Kitalowicz została utworzona poprzez dodanie do tematu słowotwórczego [ rdzenia ] Kital- przyrostka -owicz [ Kital- + -owicz = Kitalowicz ]. Przyrostek -owicz najogólniej można powiedzieć jest polskim sufiksem. Pierwotnie w staropolszczyźnie był to format -owic lecz pod wpływem ruskim przybrał formę -owicz. Początkowo tworzył on odojcowskie nazwiska, na przykład: Jan + -owicz = Janowicz – dosłownie syn Jana. Z czasem sufiks -(ow)ic(z) / -(ew)ic(z) stał się strukturalnym przyrostkiem [ nie miał już znaczenia patronimicznego ] i był produktywnym sufiksem za pomocą, którego tworzono nazwiska od podstaw apelatywnych, rzadziej odimiennych, ale także od nazw etnicznych i nazw zawodu, nazw łacińskich oraz służył do polonizacji nazwisk obcych. W XVII – XVIII wieku mamy do czynienia ze zmianą funkcji sufiksu -(ow)ic(z)/-(ew)ic(z) na znacznym obszarze Polski z pierwotnie patronimicznej, wskazującej na relacje syn – ojciec, na strukturalną, polegającą przede wszystkim na dziedziczeniu bez zmiany nazwiska z tym formantem, ale też na tworzeniu nazwiska uznawanego za lepsze, odbiegające od często apelatywnej podstawy – zgodnie ze stereotypem nazwiska miejskiego. Nazwiska takie tworzone były głównie od podstaw odapelatywnych. Później przyrostek -owicz dodawany do rzeczowników pospolitych [ rzadziej do przymiotników ], używany do tworzenia rzeczowników rodzaju męskiego oznaczających wykonawcę czynności związanej z rzeczownikiem, posiadacza jakiejś cechy lub wykazującego zamiłowanie do czegoś.
Tak więc w nazwie osobowej Kitalowicz przyrostek -owicz został wyjaśniony. Pozostaje zrozumieć co znaczy rdzeń tej nazwy osobowej, to jest człon Kital-. Napisałeś, że osoba nosząca nazwisko Kitalowicz była starozakonna. Starozakonny to wyznawca religii mojżeszowej, inaczej mówiąc była ona narodowości żydowskiej. Przyjmując ten fakt za podstawę rozumowania można się zastanowić czy wyraz „kital” nie pochodzi z języka jidysz. Oczywiście słowo to może mieć też związek z innymi językami. Jest arabskie słowo, która brzmi „kital”. Kital [ arab. qitāl, dosł. walka zbrojna ] – słowo to pochodzi od czasownika qātala, oznaczającego ogólne pojęcie walki i zwalczania innych, czym nawiązuje do przedmuzułmańskiej tradycji walki zakorzenionej w etyce plemion beduińskich. W Koranie kital rozumiany jest jako walka zbrojna, obronna. W Koranie występuje zwykle w kontekście jednoznacznie wskazującym, że był przez pierwszych muzułmanów, zwłaszcza osiadłych Arabów, o tradycji innej niż beduińskie plemiona koczownicze, traktowany wyjątkowo niechętnie. Kital jest jednak obowiązkiem każdego muzułmanina, gdy zostaje on zaatakowany przez wroga zewnętrznego. "Zwalczajcie na ścieżce Boga tych, którzy was zwalczają, ale nie przekraczajcie granic, bo Bóg nie lubi tych, którzy przekraczają granice". Z pojęciem kital wiąże się ostatnia z czterech zasad właściwego dżihadu, który powinien być prowadzony sercem, językiem, rękami i mieczem. Jest to więc "mały" dżihad w odróżnieniu od dżihadu "dużego", czyli dokładania wszelkich starań w celu osiągnięcia zbawienia. Walka zbrojna w dżihadzie prowadzona jest z niewiernymi i obłudnikami [ munafikun ], czyli tymi, którzy przyjęli islam, ale w sercach nadal pozostali niewierzący. Qitāl jako część dżihādu nie jest skierowany przeciwko żydom i chrześcijanom [
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kital# ]. W języku polskim istnieje słowo kitel, które jest jidyszyzmem. Pochodzi ono z języka jidysz od wyrazu kitl קיטל, natomiast on od średnioniemieckiego apelatywu kit(t)el ‘fartuch’ [ za: Portal o języku – Jidyszyzmy w języku polskim [
https://www.o-jezyku.pl/2021/12/29/jidy ... w-polskim/ ]. W Wikipedii znajduje się hasło Kitel ( judaizm ) – Kitel – biała, długa, szeroka i przepasana szata noszona przez Żydów podczas niektórych uroczystości religijnych. W starożytności zakładana w każdy szabat i z okazji wszystkich większych uroczystości. Później używana podczas Rosz ha-Szana, w Jom Kipur oraz przez przewodniczącego w czasie sederu w Pesach, a także przez pana młodego w dniu ślubu, jak również przez ojca dziecka podczas obrzezania. W kitlu niekiedy chowani byli zmarli. W nurcie judaizmu postępowego kitel może być noszony również przez kobiety [
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kitel_(judaizm) ]. W słowniku etymologicznym języka polskiego Aleksandra Brücknera [ Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1927 ] pod hasłem kitel widnieje etymologia tego słowa: „ kitel, kiedel, kitla, kitlik, ‘kaftan, opończa’, z niem. prasłowa Kittel, gwarowe Keddel.”. Wielki słownik języka polskiego wykazuje dwa znaczenia słowa kitel: 1. lekarskie, 2. żydowskie. W znaczeniu żydowskim definiuje je w następujący sposób: „biała szata zakładana przez Żydów na wierzchnią odzież w czasie uroczystych świąt religijnych”. Słownik najstarszych nazwisk polskich – pochodzenie językowe nazwisk omówionych w Historii nazwisk polskich, Tom I, redakcja Zofia Kowalik – Kaleta, Leonarda Dacewicz, Beata Raszewska – Żurek, Warszawa 2007, wymienia nazwisko Kitel, Kityl. Według opisu pochodzi ono od apelatywu kitel ‘szata płucienna’, które odnotowano w roku 1339. Skoro osoba nosząca nazwisko Kitalowicz była żydem to w mojej ocenie należy przyjąć, że rdzeń tego miana Kital należy rozpatrywać z tego punktu widzenia. Za takim spojrzeniem przemawia też fakt istnienia nazwiska Kital, które nosi izraelski dziennikarz Shalom Kital [ znany też pod nazwiskami: Szalom Keitel, Szalom Kitel ] –
https://www.bilgoraj.pl/page/767/harvey ... oraja.html Istniał dialekt polski języka jidysz. Biorąc to pod uwagę mogło dojść do wymiany samogłoski e na samogłoskę a [ e > a ] i z słowa kitel powstało słowa kital. Podobnie mogło powstać nazwisko Kital [ Kitel > Kital ].
Konkludując, z jakimś prawdopodobieństwem nazwa osobowa Kitalowicz, między innymi:
• może być hybrydą językową [ język jidysz i język polski ],
• może być nazwiskiem odojcowskim, ojciec Kital – syn Kitalowicz, powstałe na gruncie języka polskiego,
• może być mianem spolonizowanym utworzonym poprzez dodanie polskiego przyrostka -owicz do żydowskiego nazwiska Kital.
Mirosławie, to tylko moja hipoteza robocza o pochodzeniu nazwiska Kitalowicz. Może informacje w niej zawarte będą Ci pomocne w dalszych badaniach?
Pozdrawiam – Roman.
