Jerzy, witaj ponownie.
Rozważania o genezie nazwiska Krajewski, Kawęka oraz nazwy miejscowej Krajewo, Krajewo – Kawęczyno.
W pierwszym moim poście napisałem Ci:
Jerzy, pytasz: „Czy są jakieś informacje dla nazwiska Kawęka?”.
W mojej ocenie nazwa osobowa Kawęka została utworzona od czasownika kawęczyć. Profesor Witold Doroszewski w swoim słowniku języka polskiego podaje dwa znaczenia tego wyrazu:
1. „niedomagać, skarżyć się stale na dolegliwości; w ogóle: narzekać, stękać, kwękać”,
2. „poświęcać czemuś dużo czasu i wysiłku, mozolnie coś robić, ślęczeć nad czymś” – znaczenie przestarzałe, anachroniczne używane w dawnych czasach.
Zatem, nazwisko Kawęka powstało od przezwiska Kawęka a ono od wyrazu pospolitego kawęka [ kawęczyć ]. Znaczenie tej nazwy osobowej w mojej ocenie może zależeć od czasu, w którym powstało i obowiązującego w tym okresie jego znaczenia. Po uwagę należy też wziąć miejsce jego powstania i jego znaczenie na tym obszarze. Im starsze nazwisko to jego pochodzenie może się przybliżać do etymologii zawartej w znaczeniu drugim podanym przez prof. Doroszewski.
Dodam, że słowo kawękać występuje pod pokrewną postacią czasownika kwękać, w gwarach języka polskiego występuje w obocznych postaciach kwiąkać, kwiękać. To odpowiada pierwszemu znaczeniu tego wyrazu jaki podoje prof. Doroszewski.”.
Na moją odpowiedź napisałeś: „Dziękuję za odpowiedź. Tak się dopytuję bo moi przodkowie pochodzą z Krajewa Kawęczyna Par. Janowiec k. I z waszych odpowiedzi wnioskuję, że moje nazwisko bierze się od miejscowości w której mieszkali, a Kawęczyno określa charakter któregoś z moich przodków tam zamieszkałego. Czy dobrze wnioskuję?”.
W gminie Janowiec Kościelny są 3 wsie, których pierwszy człon brzmi Krajewo, to jest:
1. Krajewo Wielkie,
2. Krajewo Małe,
3. Krajewo – Kawęczyno.
Według Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich w roku 1883 istniały 3 wsie o nazwie:
1. Krajewo Kawęczyno – powiat mławski, gmina Szczepkowo, parafia Janowiec. Wieś zamieszkała przez drobną szlachtę;
2. Krajewo Małe – powiat mławski, gmina Szczepkowo, parafia Janowiec;
3. Krajewo Wielkie - powiat mławski, gmina Szczepkowo, parafia Janowiec. Wieś zamieszkała przez drobną szlachtę.
Więcej informacji pod linkiem:
http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geogra ... Tom_IV/583 [ pozycja 10, 11, 12 ]
W Tabeli Królestwa Polskiego z roku 1827 [ strona 238 ] odnajdujemy następujące wsie:
1. Kraiewo kawęczyn – województwo płockie, obwód mławski, powiat mławski, parafia Janowiec. Wieś prywatna, w której mieszkało 38 osób w 7 domach;
2. Kraiewo małe – województwo płockie, obwód mławski, powiat mławski, parafia Janowiec. Wieś prywatna, w której mieszkało 39 osób w 6 domach;
3. Kraiewo wielkie – województwo płockie, obwód mławski, powiat mławski, parafia Janowiec. Wieś prywatna, w której mieszkało 14 osób w 3 domach.
Wynika z tego, że między rokiem 1827 a rokiem 1883 wieś zapisywana w formie graficznej Kraiewo kawęczyn zmieniła nazwę na zapisywaną pod postacią Krajewo Kawęczyno. W roku 1827 wieś Kraiewo kawęczyn, Kraiewo małe, Kraiewo wielkie były własnością prywatną. W roku 1883 wspomniane wsie zamieszkane były przez drobną szlachtę. Nasuwa się wniosek, że wymienione wsie przed rokiem 1883 też były zamieszkane przez niezbyt zamożną szlachtę.
Zatrzymam się na chwilę przy nazwisku Krajewski. O etymologii nazwiska Krajewski już napisała Ci pani Ewa Szczodruch praz pan Władysław Moskal. Z podanych przez nich informacji można wywieść kilka podstaw, od których mogło ono powstać. Wspominasz w swoim poście, że Twoi przodkowie o nazwisku Krajewski pochodzą ze wsi Krajewo Kawęczyno – tak wnioskuję z zapisu. Nazwa osobowa Krajewski z dużą dozą prawdopodobieństwa może być nazwiskiem odmiejscowym utworzonym od wsi Krajewo. Czy jest to nazwisko szlacheckie, które mówi, że jego nosiciel był właścicielem [ częściowym właścicielem ] tej wsi, trudno mi orzec. Można to pośrednio sprawdzić w księgach urodzeń, małżeństw, zgonów parafii Janowiec. Przy nazwisku Krajewski powinno widnieć określenie, na przykład nobilis, generosus, generosus dominus, magnificus generosus dominus, dziedzic, dziedzic cząstkowy, właściciel cząstkowy itp. Takie zapisy sugerują, że osoba, która nosiła tą nazwę osobową mogła należeć do stanu szlacheckiego. Nazwisko Krajewski może być też mianem nieszlacheckim. W tym przypadku takie miano mówi tylko, że osoba przyjęła to nazwisko bo mieszkała, pochodziła z tej miejscowości. Dodam, że wspomniane miano nosiła szlachta, mieszczanie, chłopi. Obecnie w Polsce nazwisko Krajewski nosi 13493 osób, w tym 13483 mężczyzn i 9 kobiet.
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... =Krajewski
Natomiast nazwisko Krajewska nosi 14599 osób [ kobiet: 14597, mężczyzn: 2 ].
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... =Krajewska
W sumie osób o nazwisku Krajewski i Krajewska według bazy PESEL jest 28092. Jest to dość spora grupa osób. Chyba nie wszyscy z nich pochodzą z miejsca o nazwie Krajewo, Krajewice, Krajowice, Krajów? Choć z drugiej strony mianem Krajewski mogła być nazywana osoba [ rodzina ], która zamieszkiwała kraniec jakiejkolwiek wsi czy osady.
Nazwa wsi Krajewo Kawęczyno istnieje przynajmniej od roku 1883. W roku 1827 nosiła ona nazwę Kraiewo kawęczyn. Pierwszy człon wspomnianej nazwy brzmi Kraiewo, później zapisywany jako Krajewo. Kraiewo [ Krajewo ] to najprawdopodobniej nazwa dzierżawcza albo topograficzna, albo pamiątkowa. Nazwy dzierżawcze to takie nazwy, które wzięły się od osoby, do której należała dana miejscowość / wieś, albo od pierwszego zasadźcy. Świadczy o tym sufiks -ewo, który można wyróżnić w tej nazwie [ krai + ewo = kraiewo; kraj + ewo = krajewo ]. Sufiks -ewo to wariant nijaki przyrostka -ew. Żeńskim wariantem formatu -ew jest sufiks -ewa. Format -ewo pojawia się w nazwach miejscowych zakończonych na spółgłoskę miękką lub pierwotnie miękką, na przykład Karczewo, Lubiewo. Widać go też w nazwie Kraiewo [ Krajewo ].
Zatem, Kraiewo [ Krajewo ] może pochodzi od nazwania, imienia, przezwiska Krai albo Kraj, albo od złożonego imienia, w którym jeden z członów brzmi krai / kraj, na przykład Dzierżykraj.
Na obszarze dzisiejszej gminy Janowiec Kościelny oraz części sąsiadujących z nią gmin Grzebsk i Janowo przebiegała dawna granica między Mazowszem i Prusami. W gminie Janowiec Kościelny obecnie znajdują się trzy wsie o nazwie Krajewo: Małe, Wielkie, Kawęczyno. Wsie te leżą niezbyt daleko od siebie. Zapewne powstały one w różnym czasie, ale jedna z nich była pierwsza. Tak więc wieś Krajewo mogła powstać na pograniczu Mazowiecko – Pruskim. Wyraz Krai [ Kraj ] ma kilka znaczeń. Jedno z nich to ‘granica, koniec’ – stąd może pochodzić jej nazwa Kraiewo / Krajewo. W tym przypadku widać funkcję topograficzną sufiksu -ewo.
Na stronie LOTPN czytamy: „Historia gminy Janowiec Kościelny sięga XIII-ego wieku. Obszar położony na północny wschód od lewego brzegu rzeki Orzyc, nazwano Pobożem. Zamieszkiwała je drobna szlachta zaściankowa, a nazwa Poboże pochodzi najprawdopodobniej od niezwykłej pobożności tych ludzi i wielkiej miłości do Boga. Poboże zamieszkiwane przez szlachtę cząstkową jest charakterystyczne dla terenów objętych wcześniej osadnictwem drobnoszlacheckim. Na skutek podziałów rodzinnych lub odsprzedawania części majątków, średniozamożne domy szlacheckie zmieniały się w gniazda szlachty cząstkowej, a nawet zagrodowej. Jedna z przyczyn przemawiającą za tak gęstym osadnictwem drobnoszlacheckim na Pobożu była bliskość ważnego szlaku handlowego z Bramy Morawskiej na Prusy. Najstarsze wzmianki o wsiach drobnoszlacheckich na Pobożu sięgają roku 1401.
Gmina Janowiec Kościelny do roku 1955 należała do województwa warszawskiego, powiatu mławskiego. Stanowiła ona najdalej wysunięty na północ cypel powiatu mławskiego, sięgający małym zakosem na pograniczu Prus Wschodnich i Janowa. Połowa gminy, licząca 25 km. stanowiła jednocześnie granice państwa polskiego od Prus Wschodnich.”.
Proponuję Ci przeczytanie książki dr Ireny Kotowicz-Borowy pt. „Honor to nie tylko słowo. Studium tożsamości kulturowej drobnej szlachty północnego Mazowsza”, która została wydana w roku 2005 przez Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistycznej imienia Aleksandra Gieysztora w Pułtusku. Niniejsza książka to dzieje niewielkiej grupy drobnej szlachty pobożańskiej jej kultura i tożsamość. Pobożanie zamieszkują zwarty obszar [ zwany okolicą ] północnego Mazowsza, graniczący z obecnym regionem Mazur.
Kończąc wątek o nazwisku Krajewski i nazwie miejscowej Krajewo dodam, że w Ziemi Ciechanowskiej była szlachta o nazwisku Krajewski. Byli to Krajewscy herbu Trzaska, który wziął swoje nazwisko prawdopodobnie od Krajewa w ziemi ciechanowskiej.
Przejdę do drugiego członu wsi o nazwie Krajewo Kawęczyno, to jest Kawęczyno. Człon ten istnieje przynajmniej od roku 1883. W roku 1827 brzmiał on Kawęczyn. Kawęczyn jak i Kawęczyno jest nazwą dzierżawczą albo pamiątkową, albo topograficzną. W przypadku nazwy:
• Kawęczyn świadczy o tym przyrostek -yn [ Kawęcz + yn = Kawęczyn ];
• Kawęczyno świadczy o tym sufiks -yno [ Kawęcz + yno = Kawęczyno ].
Pierwotnie przyrostki dzierżawcze typu: -ew, -ewa, -ewo, -ów, -owa, -owo, -in, -ina, -ino // -yn, -yna, -yno tworzyły nazwy dzierżawcze nazwy, które wzięły się od osoby, do której należała dana osada, wieś, miasto. Inaczej mówiąc oznaczały one posesywność, czyli przynależność do kogoś. Z biegiem czasu za pomocą wspomnianych formatów zaczęto tworzyć nazwy topograficzne [ terenowe ] i pamiątkowe.
Nazwa miejscowa Kawęczyn [ Kawęczyno ] jest nazwą niejasną. Wśród językoznawców [ onomastyka ] da się zauważyć spór o jej pochodzenie. Najbardziej rozpowszechnione etymologie mówią, że wspomniana nazwa pochodzi od:
• imienia męskiego [ nazwy osobowej ] Kawieka / Kawęka. Mianem tym określano człowieka bezustannie narzekającego na coś lub kogoś. Nazwa osobowa Kawęka / Kawieka pochodzi od staropolskiego słowa kawa ‘uboga, licha, zła’.
• od wyrazu kawęka albo kawieka, czyli kawka. Kawka to ptak zaliczany do rodziny krukowatych,
• od czasownika kawęczyć kawęczeć [ przewlekle chorować, stękać, kwękać ] albo skawęczeć [ zmarnieć ] lub poświęcać czemuś dużo czasu i wysiłku, mozolnie coś robić, ślęczeć nad czymś, męczyć się.
Profesor Mirosław Bańko między innymi tak pisał o pochodzeniu nazwy Kawęczyn: „Słowo kawęczyć lub kawęczeć znaczy 'niedomagać ( zwłaszcza z biedy ), skarżyć się, narzekać', dawniej znaczyło też 'robić coś mozolnie'. Od niego powstały nazwy wielu wsi zamieszkałych przez ludzi biednych, a więc takich, którzy mogli narzekać na swój los.”.
Jerzy, to tylko moje rozważania, subiektywne spojrzenie na genezę powstania nazwiska Krajewski, Kawęka oraz nazwy miejscowej Krajewo, Krajewo – Kawęczyno. Trochę rozszerzyłem też etymologię miana Kawęka.
Wnioski i weryfikację pozostawiam już Tobie.
Pozdrawiam – Roman.
