Rozważania o genezie nazwiska Zakryś.
: ndz 31 maja 2020, 15:47
Dzień dobry.
jaroz01, regulamin naszego forum wymaga podpisywania postów przynajmniej imieniem. Chyba nie przeczytałaś/łeś regulaminu?
Rozważania o genezie nazwiska Zakryś.
W bazie PESEL nazwisko Zakryś odnotowane jest 105 razy, w tym 52 mężczyzn i 53 kobiet. Najwięcej osób o tym nazwisku występowało w powiecie tucholskim w województwie kujawsko – pomorskim. Dane pochodzą z publikacji Kazimierza Rymuta, Słownik nazwisk używanych w Polsce na początku XXI wieku opartej na bazie PESEL z roku 2002.
Dokładny rozkład występowania wspomnianego nazwiska zobaczysz na mapie znajdującej się pod likiem:
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... akry%C5%9B
Na dawnych Kresach w języku polskim, w gwarze lwowskiej występowało słowo zachryszka / zakryszka, którym nazywano zieleninę do zupy. Słowem zakryszka określano też jarzynę do zup [ włoszczyzna ]. Obecnie Polacy, którzy mieszkają na Ukrainie używają też tych określeń.
W języku ukraińskim jest wyraz Закришка [ Zakriszka, Zakryszka ]:
• Закришка: посічена зелень кропу, петрушки, салери, часнику, цибулі, яку додають до супів для покращення смакових властивостей страви [ za: З.Клиновецька: Страви й напитки на Україні; Львів1991; Ст.13 ]. Po polsku brzmi to mniej więcej tak: Przyprawa: posiekany zielony koperek, natka pietruszki, seler, czosnek, cebula, która jest dodawana do zup w celu poprawy właściwości smakowych potraw;
• Закришка, и, жін. Те, що кришать у борщ як заправу ( цибуля, петрушка, кріп та ін.). Za: Словник української мови: в 11 томах. Том 3, 1972. Ст. 167. Po polsku brzmi to mniej więcej tak: To co jest kruszone do barszczu jako przyprawa [ cebula, natka pietruszki, koperek itp. ].
Na blogu Historia Rabki zamieszczony jest tekst Józefa Szlagi pt. Boże Narodzenie. Obrazek ustny z podań i wierzeń ludowych. Autor tego artykułu oparł się na informacjach zawartych w tekstach Edmunda Kolbuszewskiego, które ukazały się w 19, 20, 21 i 22 numerze krakowskiego Dziennika Porannego z grudnia 1895 roku. Między innymi czytamy: „(…). Na Rusi w wilję nie wymawiają wyrazu cebula, bo u tego kto ten wyraz wymówi, przez cały rok pojawiały się wrzody wielkie jak cebula. Zamiast cebula, mówią „zakryszka” lub „zaprawa”.”. Wynika z tego, że na Rusi cebula nazywana była też zakryszka albo zaprawa.
https://historiarabki.blogspot.com/2013 ... podan.html
Obecnie w Polsce występuje nazwisko Zakryszko, Zakryś, Zakrys, Żakryś, Zakrysz itp. Wszystkie one, w mojej ocenie, pochodzą od wyrazu pospolitego zakryszka. Tak więc nazwisko Zakryś pochodzi od przezwiska Zakryś o ono od apelatywu zakryszka.
Dlaczego ktoś został nazwany Zakryś? Moim zdaniem tylko wszechstronna kwerenda różnych źródeł, w tym dokumentów historycznych, genealogicznych, słownikowych czy językoznawczych może, choć nie musi, odpowiedzieć na pytanie od kogo, od czego, w jaki sposób i kiedy powstała konkretna nazwa osobowa oraz rozwiać różne dylematy odnoszące się do pochodzenia społecznego albo etnicznego osób noszących miano Zakryś. Bo jak mówił profesor Kazimierz Rymut: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Natomiast, profesor Aleksander Brückner wielokrotnie pisał, że „my dziś nie rozumiemy znaczenia różnych słów używanych dawniej”. Pamiętać też trzeba, że niektóre słowa mogą pochodzić z różnych historycznych dialektów języka polskiego, w tym i z gwary. Nie można też wykluczyć, iż wspomniane miana są reliktem wywodzącym się z języka [pra]słowiańskiego albo staropolskiego. W grę mogą też wchodzić inne języki. Zatem, i hybrydy językowe lub/i spolszczenia obcych nazw osobowych. Nie można też odrzucić przeinaczeń pisowni albo zjawisk fonetycznych występujących w języku polskim oraz innych językach.
Nazwisko należy traktować nie tylko jako element służący do identyfikacji poszczególnych osób, ale również jako zjawisko językowe. Każda nazwa osobowa jako kategoria onimiczna ustalała się i stabilizowała w określonych warunkach administracyjno – prawnych, społeczno – środowiskowych. Nazwisko oddaje złożoność stosunków kulturowych i językowych na pograniczu i na obszarach z nim sąsiadujących oraz w miejscach gdzie występuje ludność [ osoby ] o różnej narodowości czy kulturze. Każde miano, jak wspomniałem ma charakter identyfikujący nie tylko osobniczo, ale terytorialnie oraz etnicznie. Nazwy osobowe stanowią nieodłączny element kontaktów językowych w miejscach gdzie wzajemnie się przenikają. Współżycie różnych osób, grup ludności [ narodowości ] obok siebie sprzyjało procesowi polonizacji obcego nazewnictwa osobowego na obszarze Polski. W miarę procesów asymilacyjnych nazwiska te ulegały najłatwiej upodobnieniom fonetycznym, następnie ortograficznym, aby nawet zmienić swe znaczenie. Podobne zjawisko występowało też w odwrotnym kierunku.
Przystępując do pracy nad pochodzeniem i powstaniem konkretnego nazwiska trzeba mieć zawsze na uwadze, że nie poruszamy się we współczesności, gdzie każda dorosła osoba ma dowód osobisty, numer PESEL oraz trwałe, dziedziczne i nie nienaruszalne nazwisko. W wieku XVII, XVIII, a nawet w połowie wieku XIX nazwy osobowe były bardzo ruchome, elastyczne a co za tym idzie ulegały zmianie aż do ukształtowania się dziedzicznego nazwiska.
Dlaczego ktoś został nazwany Zakryś? Na to pytanie znajdziesz częściową odpowiedź w moim poście. Ponieważ podałeś/łaś tylko brzmienie nazwy osobowej bez bliższego kontekstu, to moja opinia o etymologii wspomnianego miana ma ogólną naturę. To tylko moja hipoteza. Wnioski pozostawiam Tobie.
Pozdrawiam – Roman.
jaroz01, regulamin naszego forum wymaga podpisywania postów przynajmniej imieniem. Chyba nie przeczytałaś/łeś regulaminu?
Rozważania o genezie nazwiska Zakryś.
W bazie PESEL nazwisko Zakryś odnotowane jest 105 razy, w tym 52 mężczyzn i 53 kobiet. Najwięcej osób o tym nazwisku występowało w powiecie tucholskim w województwie kujawsko – pomorskim. Dane pochodzą z publikacji Kazimierza Rymuta, Słownik nazwisk używanych w Polsce na początku XXI wieku opartej na bazie PESEL z roku 2002.
Dokładny rozkład występowania wspomnianego nazwiska zobaczysz na mapie znajdującej się pod likiem:
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... akry%C5%9B
Na dawnych Kresach w języku polskim, w gwarze lwowskiej występowało słowo zachryszka / zakryszka, którym nazywano zieleninę do zupy. Słowem zakryszka określano też jarzynę do zup [ włoszczyzna ]. Obecnie Polacy, którzy mieszkają na Ukrainie używają też tych określeń.
W języku ukraińskim jest wyraz Закришка [ Zakriszka, Zakryszka ]:
• Закришка: посічена зелень кропу, петрушки, салери, часнику, цибулі, яку додають до супів для покращення смакових властивостей страви [ za: З.Клиновецька: Страви й напитки на Україні; Львів1991; Ст.13 ]. Po polsku brzmi to mniej więcej tak: Przyprawa: posiekany zielony koperek, natka pietruszki, seler, czosnek, cebula, która jest dodawana do zup w celu poprawy właściwości smakowych potraw;
• Закришка, и, жін. Те, що кришать у борщ як заправу ( цибуля, петрушка, кріп та ін.). Za: Словник української мови: в 11 томах. Том 3, 1972. Ст. 167. Po polsku brzmi to mniej więcej tak: To co jest kruszone do barszczu jako przyprawa [ cebula, natka pietruszki, koperek itp. ].
Na blogu Historia Rabki zamieszczony jest tekst Józefa Szlagi pt. Boże Narodzenie. Obrazek ustny z podań i wierzeń ludowych. Autor tego artykułu oparł się na informacjach zawartych w tekstach Edmunda Kolbuszewskiego, które ukazały się w 19, 20, 21 i 22 numerze krakowskiego Dziennika Porannego z grudnia 1895 roku. Między innymi czytamy: „(…). Na Rusi w wilję nie wymawiają wyrazu cebula, bo u tego kto ten wyraz wymówi, przez cały rok pojawiały się wrzody wielkie jak cebula. Zamiast cebula, mówią „zakryszka” lub „zaprawa”.”. Wynika z tego, że na Rusi cebula nazywana była też zakryszka albo zaprawa.
https://historiarabki.blogspot.com/2013 ... podan.html
Obecnie w Polsce występuje nazwisko Zakryszko, Zakryś, Zakrys, Żakryś, Zakrysz itp. Wszystkie one, w mojej ocenie, pochodzą od wyrazu pospolitego zakryszka. Tak więc nazwisko Zakryś pochodzi od przezwiska Zakryś o ono od apelatywu zakryszka.
Dlaczego ktoś został nazwany Zakryś? Moim zdaniem tylko wszechstronna kwerenda różnych źródeł, w tym dokumentów historycznych, genealogicznych, słownikowych czy językoznawczych może, choć nie musi, odpowiedzieć na pytanie od kogo, od czego, w jaki sposób i kiedy powstała konkretna nazwa osobowa oraz rozwiać różne dylematy odnoszące się do pochodzenia społecznego albo etnicznego osób noszących miano Zakryś. Bo jak mówił profesor Kazimierz Rymut: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Natomiast, profesor Aleksander Brückner wielokrotnie pisał, że „my dziś nie rozumiemy znaczenia różnych słów używanych dawniej”. Pamiętać też trzeba, że niektóre słowa mogą pochodzić z różnych historycznych dialektów języka polskiego, w tym i z gwary. Nie można też wykluczyć, iż wspomniane miana są reliktem wywodzącym się z języka [pra]słowiańskiego albo staropolskiego. W grę mogą też wchodzić inne języki. Zatem, i hybrydy językowe lub/i spolszczenia obcych nazw osobowych. Nie można też odrzucić przeinaczeń pisowni albo zjawisk fonetycznych występujących w języku polskim oraz innych językach.
Nazwisko należy traktować nie tylko jako element służący do identyfikacji poszczególnych osób, ale również jako zjawisko językowe. Każda nazwa osobowa jako kategoria onimiczna ustalała się i stabilizowała w określonych warunkach administracyjno – prawnych, społeczno – środowiskowych. Nazwisko oddaje złożoność stosunków kulturowych i językowych na pograniczu i na obszarach z nim sąsiadujących oraz w miejscach gdzie występuje ludność [ osoby ] o różnej narodowości czy kulturze. Każde miano, jak wspomniałem ma charakter identyfikujący nie tylko osobniczo, ale terytorialnie oraz etnicznie. Nazwy osobowe stanowią nieodłączny element kontaktów językowych w miejscach gdzie wzajemnie się przenikają. Współżycie różnych osób, grup ludności [ narodowości ] obok siebie sprzyjało procesowi polonizacji obcego nazewnictwa osobowego na obszarze Polski. W miarę procesów asymilacyjnych nazwiska te ulegały najłatwiej upodobnieniom fonetycznym, następnie ortograficznym, aby nawet zmienić swe znaczenie. Podobne zjawisko występowało też w odwrotnym kierunku.
Przystępując do pracy nad pochodzeniem i powstaniem konkretnego nazwiska trzeba mieć zawsze na uwadze, że nie poruszamy się we współczesności, gdzie każda dorosła osoba ma dowód osobisty, numer PESEL oraz trwałe, dziedziczne i nie nienaruszalne nazwisko. W wieku XVII, XVIII, a nawet w połowie wieku XIX nazwy osobowe były bardzo ruchome, elastyczne a co za tym idzie ulegały zmianie aż do ukształtowania się dziedzicznego nazwiska.
Dlaczego ktoś został nazwany Zakryś? Na to pytanie znajdziesz częściową odpowiedź w moim poście. Ponieważ podałeś/łaś tylko brzmienie nazwy osobowej bez bliższego kontekstu, to moja opinia o etymologii wspomnianego miana ma ogólną naturę. To tylko moja hipoteza. Wnioski pozostawiam Tobie.
Pozdrawiam – Roman.
