Dobry wieczór.
Rozważania i hipotezy o pochodzeniu miana Goleń.
Według bazy PESEL z roku 2002 w Polsce osób o nazwisku Goleń było 1793, w tym mężczyzn 885, kobiet 908. Pod względem liczebności zajmuje ono w Polsce pozycję: 3442. Zatem, można stwierdzić, że nie jest to bardzo popularna nazwa osobowa. Można uznać ją za dość rzadką.
Najwięcej osób o przedmiotowym nazwisku mieszkało w roku 2002 w województwie podkarpackim, to jest 552. Stanowi to 30,79% wszystkich osób o tym mianie, które zamieszkiwały Polskę. Największym skupiskiem występowania omawianego nazwiska są dwa powiaty województwa podkarpackiego, to jest:
1. powiat jasielski, w którym zamieszkiwało 310 osób. Nazwisko Goleń zajmowało 46 pozycję wśród 5353 różnych mian, które występowało w tym powiecie,
2. powiat krośnieński [ bez miasta Krosno ], w którym mieszkało 110 osób. Miano Goleń zajmowało 229 pozycję wśród 5147 wszystkich nazw osobowych tego powiatu. Wraz z miastem Krosno osób o tej nazwie osobowej było w owym czasie na całym obszarze powiatu było 178.
Zatem, teren obu wspomnianych powiatów i miasta Krosna to największe skupisko osób o nazwisku Goleń na obszarze dzisiejszej Polski. W sumie stanowią one 27,22% [ 488 osób ] wszystkich osób o tym mianie zamieszkałych w Polsce.
Jak wspomniałem wcześniej województwo podkarpackie to największy obszar występowania miana w brzmieniu zapisywanym w formie graficznej Goleń. Natomiast na terenie województwa podkarpackiego najwięcej osób o nazwisku Goleń mieszkało w powiecie jasielskim i powiecie krośnieńskim oraz w mieście Krosno, to jest 88,41%. Oba wymienione przeze mnie powiaty obecnie bezpośrednio sąsiadują ze sobą. W roku 2002 na ich obszarze mieszkało w sumie 238671 osób [ kobiet i mężczyzn ]. W raz z miastem Krosno w roku 2002 wspomniany obszar zamieszkiwało 288380 osób. Tylko 488 z nich nosiło nazwisko Goleń. Zatem, to ≈ 0,20% wszystkich osób tam zamieszkałych.
Z danych, które przedstawiłem najwięcej osób o nazwisku Goleń mieszka w powiecie jasielskim. W roku 2002 było ich 310 [ mężczyzn – 145, kobiet – 165 ]. Wnioskować można z tego, że powiat ten z dużym prawdopodobieństwem może stanowić gniazdo nazwiska Goleń. Zazwyczaj nazwisko przekazywane było i jest po ojcu. W roku 2002 w tym powiecie mieszkało 145 mężczyzn o nazwisku Goleń, których dzieci zazwyczaj otrzymywały nazwiska po ojcu. W przeszłości ilość dzieci z jednego związku małżeńskiego znacznie była większa niż obecnie. Zdarzało się, że taka para miał 10 dzieci. Tak więc szybko mogła wzrastać liczba osób noszących konkretne miano, w tym przypadku Goleń. Zatem, nie jest wykluczone, że jakaś ilość osób zamieszkała w jednej okolicy mogła pochodzić od przynajmniej jednego przodka, który nosił miano Goleń.
Szczegółowy rozkład występowania wspomnianego nazwiska zobaczysz na mapie, którą znajdziesz pod linkiem:
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... Gole%C5%84
Napisałeś, że Twoi przodkowie wywodzą się z miejscowości o nazwie Tarnowiec. Tarnowiec położony jest obecnie w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Tarnowiec, w parafii Tarnowiec. Parafia istnieje przynajmniej od roku 1326. Według genetyki nazwisko Goleń w parafii Tarnowiec wymieniane było w księgach zgonów od roku 1788. Księgi te między rokiem 1788 a rokiem 1945 wymieniają 107 zmarłych o tym mianie. Wszystkie te osoby zmarły w 6 różnych wsiach tej parafii. Skoro przedmiotowe nazwisko w takim brzmieniu i zapisie graficznym występowało w księgach zgonów parafii Tarnowiec od roku 1788, to zapewne występowało przed tym rokiem w tej parafii. Zatem, można z jakimś prawdopodobieństwem przyjąć, że miały one kiedyś wspólnego przodka, który nosił miano Goleń i mieszkał on pierwotnie w jakieś wsi na obszarze parafii Tarnowiec. To tylko uzasadnione przypuszczenie – hipoteza.
https://geneteka.genealodzy.pl/index.ph ... rdertable=[[0,%22asc%22],[1,%22asc%22],[2,%22asc%22]]&searchtable=&rpp1=0&rpp2=50
Dlaczego ktoś został nazwany Goleń? Moim zdaniem tylko wszechstronna kwerenda różnych źródeł, w tym dokumentów historycznych, genealogicznych, słownikowych czy językoznawczych może, choć nie musi, odpowiedzieć na pytanie od kogo, od czego, w jaki sposób i kiedy powstała konkretna nazwa osobowa oraz rozwiać różne dylematy odnoszące się do pochodzenia społecznego albo etnicznego osób noszących miano Goleń. Bo jak mówił profesor Kazimierz Rymut: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Natomiast, profesor Aleksander Brückner wielokrotnie pisał, że „my dziś nie rozumiemy znaczenia różnych słów używanych dawniej”. Pamiętać też trzeba, że niektóre słowa mogą pochodzić z różnych historycznych dialektów języka polskiego, w tym i z gwary. Nie można też wykluczyć, iż wspomniane miano jest reliktem wywodzącym się z języka [pra]słowiańskiego albo staropolskiego. W grę mogą też wchodzić inne języki. Zatem, i hybrydy językowe lub/i spolszczenia obcych nazw osobowych. Nie można też odrzucić przeinaczeń pisowni albo zjawisk fonetycznych występujących w języku polskim oraz innych językach.
Nazwisko należy traktować nie tylko jako element służący do identyfikacji poszczególnych osób, ale również jako zjawisko językowe. Każda nazwa osobowa jako kategoria onimiczna ustalała się i stabilizowała w określonych warunkach administracyjno – prawnych, społeczno – środowiskowych. Nazwisko oddaje złożoność stosunków kulturowych i językowych na pograniczu i na obszarach z nim sąsiadujących oraz w miejscach gdzie występuje ludność [ osoby ] o różnej narodowości czy kulturze. Każde miano, jak wspomniałem ma charakter identyfikujący nie tylko osobniczo, ale terytorialnie oraz etnicznie. Nazwy osobowe stanowią nieodłączny element kontaktów językowych w miejscach gdzie wzajemnie się przenikają. Współżycie różnych osób, grup ludności [ narodowości ] obok siebie sprzyjało procesowi polonizacji obcego nazewnictwa osobowego na obszarze Polski. W miarę procesów asymilacyjnych nazwiska te ulegały najłatwiej upodobnieniom fonetycznym, następnie ortograficznym, aby nawet zmienić swe znaczenie. Podobne zjawisko występowało też w odwrotnym kierunku.
Przystępując do pracy nad pochodzeniem i powstaniem konkretnego nazwiska trzeba mieć zawsze na uwadze, że nie poruszamy się we współczesności, gdzie każda dorosła osoba ma dowód osobisty, numer PESEL oraz trwałe, dziedziczne i nie nienaruszalne nazwisko. W wieku XVII, XVIII, a nawet w połowie wieku XIX nazwy osobowe były bardzo ruchome, elastyczne a co za tym idzie ulegały zmianie aż do ukształtowania się dziedzicznego nazwiska. W Twoim przypadku nazwy osobowej Goleń.
Dlaczego ktoś został nazwany Goleń? Pani Ewa Szczodruch podała etymologię nazwiska Goleń za profesorem Kazimierzem Rymutem, która brzmi: „Goleń 1166 – od goleń ‘kość podudzia’, też od golony.”. Wynika z tego, że wspomniana nazwa była odnotowana w dokumentach historycznych w roku 1166. Tak więc jest to bardzo stare miano. W Słowniku etymologicznym języka polskiego czytamy, że apelatyw goleń ma dwa znaczenia:
1. podudzie, część nogi między kolanem a stopą,
2. staropolskie słowo oznaczające kość goleniową, podudzie [ XV wiek ]; od XV wieku; ogólnosłowiańskie [ na przykład czeskie holeń ] < prasłowiańskie *golenь ‘kość niepokryta mięśniami, goła’ < prasłowiański przymiotnik *golъ [ łysy, goły, nagi ].
Profesor Aleksander Brückner w swoim Słowniku etymologicznym języka polskiego z roku 1927 tak pisze o genezie słowa goleń: „goleń, goleniowy, ‘noga od kolana do stopy’, od goły, prasłowo (o ‘kości gołej’', w przeciwstawieniu do łydki); tak samo we wszystkich językach słow.; por. rus. goleniszcze, o ‘wierzchniej części buta’.”.
Tak jak w języku polskim występowało i występuje słowo goleń tak i występowało słowo golen. Profesor Brückner w swoim słowniku etymologicznym na stronie 150 tak objaśnił znaczenie słowa golen: „golen ,nieźrzały’”. Nieźrzały [ staropolski przymiotnik pochodzący od przymiotnika źrzały ] dawniej znaczył niedojrzały. W Słowniku staropolskim M. Arcta z roku 1929 czytamy:
1. niezrzały – niedojrzały,
2. nieźrzały – niedojrzały, niewidziany.
W Słowniku języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego pod hasłem niewidziany przeczytać można: „niewidziany < taki, którego nigdzie i nigdy nie widziano; niebywały, osobliwy, nadzwyczajny >”.
Staropolski przymiotnik źrzały miał dwa znaczenia:
1. dojrzały, np. bydło leży znużone, a owoc źrzały drzemie,
2. silny [ odznaczający się siłą ], np. dziwili się przeto, że przywiódł pachołka tam, gdzie jeno źrzali męże mieli prawo się zbierać.
Zatem, nieźrzały [ golen ] może też oznaczać kogoś słabego.
Piotrze, to tylko moje rozważania, hipotezy oraz kilka wniosków. Mam nadzieję, że moje informacje w jakimś stopniu odpowiedziały na Twoje pytania. Może ktoś doda inne hipotezy oraz poda inne dane, które pomogą Ci w Twoich badaniach i poszukiwaniach genealogicznych.
Wnioski pozostawiam Tobie.
Pozdrawiam – Roman.
Ps.
Golesz – nazwa wzgórza i zamku. Nazwa wzgórza pochodzi od słowa goły, które oznaczało goły, odkryty teren.
