Warakomski pisze:Nazwisko Warakomski
Jeżeli ktoś miałby pomysł na rozwikłanie tej etymologicznej zagadki, to bardzo proszę. Wpisuję to co wiem z dokumentów, czyli część genealogiczną.
W Koronie śladów tego nazwiska nie widzę, natomiast w Wielkim Księstwie Litewskim najwcześniejsze zlokalizowałem w XVI w. na Żmudzi i Oszmiańszczyźnie. Do poł. XVII w. jest to tylko forma Warakumski, nazwisko drobnych bojarów.
Żmudź.
- 1584 r. Jakub Warakumski przed sądem w Upicie skarży Żółcia o zajazd 2 wsi w dobrach wielońskich /Wielona - królewskie dobra stołowe/
- 1594 r. w instrukcji sejmikowej pow. oszmiańskiego znalazła się sprawa Piotra Warakumskiego „ ... mają ichmość panowie posłowie naszy dopomóc prosić za panem Piotrem Warakumskim aby za znaczne posługi dla Rzeczpospolitej....aby na wiosce Baysagolskiej / Szawle/ na Żmudzi wieczność mu dana albo sumy wniesione”
Oszmiańszczyzna
- 1565 r. popis wojska chorągwi oszmiańskiej – Wawrzyniec Warakumski wystawia sługę z koniem i oszczepem.
- 1567r. popis wojska chorągwi oszmiańskiej – Sebastian, syn Stanisława Warakumski ze swoich dóbr w Polanach wystawia sługę Bieniasza z koniem i rohatyną, a sam w poczcie pani koniuszyny.
- 1585 r. wdowa po Franciszku Warakumskim i syn Piotr sprzedają część Polan.
- Ok. 1640 r. na części Polan gospodarzy Mateusz Szegajło Warakumski syn Piotra. Szegajło to przydomek Laudańskich / Lauda – Trakt laudański na Żmudzi/. Przydomek wskazujący chyba na dwuosnowowe imię litewskie Sze- gaił / Ja-gaił, Kież- gaił, co znaczy groźny/.
- Ok. 1650 Mateusz sprzedaje swoją część Polan i kupuje część Raczun w gm. Soły. Od tej pory ta część Raczun / do dzisiaj/ nazywa się Warakomszczyzną. W tym momencie również zaczyna się przekształcanie nazwiska z Warakumski na Warakomski. Mateusz używa nazwiska naprzemiennie, raz jest Warakumskim a raz Warakomskim, jego dzieci i wnuki noszą już nazwisko Warakomski.
Krzysztof
Witam.
Krzysztofie, prosisz o rozwikłanie etymologicznej zagadki pochodzenia nazwiska Warakumski – Warakomski. Nazwisko to jest według mnie nazwą osobową trudną do jednoznacznego zdefiniowania i ma niejasną etymologię. Niemniej jednak poniżej zamieszczam informacje, które pomogą Ci w badaniach nad pochodzeniem interesującego Ciebie nazwiska oraz moje rozważania na temat ewentualnej etymologii nazwiska Waraku(o)mski.
Przejrzałem kilka opracowań poświęconych genezie nazwisk ale nie znalazłem w nich informacji o nazwisku zapisywanym w graficznej postaci Warakumski lub Warakomski. Niemniej jednak istnieją etymologie bardzo podobnych nazwisk:
„Warakomiński – Nazwisko można wywodzić od białoruskiej nazwy osobowej Waraksa, ta od rzeczownika waraksa ‘bazgracz’ (zob. Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, t. II L-Ż, Kraków 2001, s. 654). Por. też warać ‘trwać’ (zob. tzw. Słownik warszawski, t. VII, s. 458).”. http://genezanazwisk.pl/content/warakomi%C5%84ski
„Waraksa – Nazwisko pochodzące od białoruskiej nazwy osobowej Waraksa, ta od rzeczownika waraksa ‘bazgracz (zob. Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, t. II L-Ż, Kraków 2001, s. 654). Por. też warać ‘trwać’ (zob. tzw. Słownik warszawski, t. VII, s. 458).” http://genezanazwisk.pl/content/waraksa
Obie etymologie zostały opracowane przez dr hab. Alinę Naruszewicz – Duchlińską – profesor Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego.
Zatem, coś niecoś już wiemy. Nazwisko Warakomiński najbardziej przypomina nazwisko Warakomski. Różnica między tymi nazwiskami zawiera się w cząstce –iń –, która może być częścią tematu nazwiska [ Warakomiń ] albo być integralną częścią sufiksu –iński, który jest rozszerzeniem przyrostka –ski. W obu przypadkach nazwisko derywowane jest przy pomocy sufiksu – iński lub –ski [ Warakom + iński = Warakomiński; Warakomiń + ski = Warakomiński ]. Tematem [ rdzeniem ] jest apelatyw „Warakom” lub „Warakomiń(n)”. Nie będę się rozpisywał na temat funkcji słowotwórczej przyrostka –ński. Do jednych z tych funkcji należy tworzenie nazw osobowych utworzonych od nazwiska w głównej mierze od apelatywów czy też nazwisk równych apelatywom oraz od imion. Rzadko tworzy ten sufiks też nazwiska od nazwy miejscowej. Wynika z tego, że temat „Warakom” w nazwisku Warakomiński może oznaczać apelatyw [ nazwa pospolita ] lub imię. Dodam też, że sufiks –iński jest rozszerzeniem przyrostka –ski i jest późniejszym formatem.
Krzysztofie, napisałeś, że nazwisko Warakomski jest późniejszą formą nazwiska Warakumski. Nazwisko Warakumski i nazwisko Warakomski jest derywowane przy pomocy przyrostka –ski [ Warakum(om) + ski = Warakum(om)ski ]. Podstawą jest formacja Warakum i Warakom. Zatem, miano Warakum oraz Warakom może pochodzić od apelatywu lub nazwiska równego apelatywowi oraz od imienia. Konstatacja ta zbiega się z tym co o etymologii nazwiska Warakomiński napisała profesor Alina Naruszewicz – Duchlińska. Tak więc, nazwisko Warakumski – Warakomski może pochodzić od białoruskiej nazwy osobowej Waraksa, ta od rzeczownika waraksa ‘bazgracz’ lub od staropolskiego słowa warać ‘trwać’. Jest to jak najbardziej możliwa wersja genezy tego nazwiska.
Język białoruski wywodzi się z języka ruskiego, który wprost pochodzi z języka staroruskiego [nazywany od XIX wieku także staroukraińskim albo starobiałoruskim]. Język staroruski to język słowiański, który na przestrzeni wieków rozwinął się w trzy narodowe języki: rosyjski, ukraiński i białoruski. Język ruski był językiem urzędowym Wielkiego Księstwa Litewskiego gdzieś od XIII [ do XIII wieku językiem urzędowym w Wielkim Księstwie Litewskim była łacina ].Po zawarciu unii lubelskiej (1569) zaczęła się ekspansja języka polskiego na ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wskutek tego w 1697 roku język ruski jako język urzędowy państwowy Wielkiego Księstwa Litewskiego zastąpiony został oficjalnie przez język polski. Język białoruski zaczął się wyodrębniać z języka ruskiego około XIV wieku, początkowo była zapisywany cyrylicą później alfabetem łacińskim a następnie powrócił do cyrylicy. Miano Waraksa, moim zdaniem, zapisane jest w formie graficznej języka polskiego. Waraksa po łacinie w graficznym obrazie zapisywany byłby jako Waraxa [ łacińska litera „x” odpowiada polskiemu znakowi „ks” ]. Nazwa osobowa Waraksa zapisana cyrylicą – Варакса.
Można też spojrzeć na trochę szerzej na nazwisko Warakumski. Innymi obocznymi formacjami tego nazwiska są między innymi nazwy osobowe: Warakomski, Warakomiński, Warakomeński, Warakowski. Wszystkie te nazwiska są derywowane przy pomocy różnych sufiksów [ ¬–ski, –iński, –owski, –eński ]. Wspólną cech tych nazwisk jest temat nazwiska – Warakum, Warakom lub Warakow. Przez chwilę pozostańmy przy nazwisku Warakowski. Podstawą tej nazwy osobowej jest miano Warakow. Miano Warakow jest nazwą sufiksalną derywowaną przy pomocy przyrostka –ow, który jest typowym sufiksem dla rosyjskich nazwisk [ Warak + ow = Warakow ]. Z drugiej strony nazwisko Warakowski może być derywowane przy pomocy polskiego przyrostka – owski, który mówi nam, że nazwisko to ma pierwotnie charakter nazwy odojcowskiej, powstałej od imienia, przezwiska lub zawodu albo stanowiska zajmowanego przez ojca; Warak to ojciec a Warakowski to syn Waraka [ Warak + owski = Warakowski ]. Wynika z tego, że rdzeniem tego nazwiska jest temat Warak, który może być imieniem, przezwiskiem lub przydomkiem albo nazwą zawodu.
W pozostałych nazwiskach [ Warakumski, Warakomski, Warakomeński ] tematem jest miano Wakakum oraz Warakom. Obie te nazwy są derywowane przez syfiksy, odpowiednio przez –um i –om. Przyrostek –um nie jest polskim sufiksem. Pochodzi on z języka łacińskiego. Zatem, formacja Warakum jest hybrydą językową. Inaczej mówiąc nadano polskiej lub bialoruskiej formie językowej postać łacińską, co nie powinno budzić zastrzeżeń ponieważ w metrykach i innych dokumentach urzędowych na dawnych ziemiach Polski, w tym i Wielkim Księstwie Litewskim, używano łaciny aż do rozbiorów. Przez analogię można przyjąć, że wszystkie powyżej wymienione nazwiska, powstały od białoruskiego nazwiska Waraksa, które powstało od apelatywu waraksa ‘bazgracz’. Język białoruski wywodzi się z języka ruskiego. Z języka ruskiego też pochodzi język rosyjski. Może etymologia rosyjska coś pomoże w wyjaśnieniu pochodzenia nazwiska Warak(u)omski, które może pochodzić od białoruskiego nazwiska Waraksa.
„Вараксин – Варакин.
И в наши дни можно услышать глагол "наваракать" что-либо небрежно, плохо написать. Отсюда же и варака, варакса - плохой писец, горе-писарь, а расширительно вообще плохой работник. Варакин может быть и от редкого церковного имени Варак, Варака (в святцах Варахий). (Ф)
Варакин - отчество от мордовского мужского личного имени Варака, из эрзя-мордов. варака - "ворона". Вараксин - отчество от нецерковного мужского личного имени Варакса; в документе 1592аг. Варакса онисимов сын - помещик Звенигородского уезда; имя - из диалектного варакса - "неряха" и "пустомеля"; фамилия (или еще отчество) в документах - с 1495г. (Н)
И еще вараки - так называют на русском Севере скалистые горы, обросшие лесом (Э)
В "Ономастиконе" Веселовского зафиксированы Варакса, Вараксины: Лева и Никита Ивановичи Вараксины, помещики, 1498 г., Новгород; Варакса Онисимович Карцев, 1559 г., Звенигород; Вараксины, XVIЧXVII вв., Смоленск. Варака, варакса Ч 1) плохой мастер, плохой писарь, 2) пустомеля, болтун (Даль); вараксить Ч пачкать.”.
Źródło: Словарь русских фамилий. [ Ономастикон ].
„Вараксин.
Существует несколько точек зрения на происхождение и значение фамилий Варакин, Варакосов, Варакса, Вараксин, Варакшин, Варахилов, Варахисин, Варащев. Во-первых, имена. Варахиил (с древнееврейского – ‘Бог благословил’), Варахий, Варахисий, наконец, Варак. Все они в словарях имеют пометку «старое», «редкое». Но именно в фамилиях они и могли сохраниться. Во-вторых, варака, варакоса, варакса, варакша – так называли плохого писца и вообще мастера, у которого «руки не тем концом воткнуты». А варакуша – это птичка, умеющая подделываться даже под трели соловья. В северных говорах варака – крутой утес, скала на берегу реки или озера. Некоторые источники указывают, что Варака – это имя, распространенное в Мордовии и переводимое как ‘ворона’. Так что угадывайте, откуда пошла ваша фамилия.”.
Źródło: Энциклопедия русских фамилий. Тайны происхождения и значения. Ведина Т.Ф., М.: АСТ, 2008.
„Вараксин.
Отчество от нецерковного мужского личного имени Варакса; в документе 1592 г. Варакса онисимов сын — помещик Звенигородского уезда; имя — из диалектного варакса — “неряха” и “пустомеля”; фамилия (или еще отчество) в документах с 1495 г.”.
Źródło: Словарь русских фамилий. Никонов В. А., М.: Школа-Пресс, 1993.
Co mówią trzy powyższe rosyjskie etymologie? Tłumacząc pobieżnie i niezbyt dokładnie mogą one brzmieć:
1.
I obecnie można usłyszeć czasownik „наваракать” – coś niedbale, niedobrze napisać. Stąd zaś i waraka, waraksa – zły pisarz, góra – kancelista, a rozszerzają ogólnie zły, niedobry pracownik. Waraksin być może pochodzić od rzadkiego cerkiewnego imienia Warak, Waraka [ w kalendarzu liturgicznym Warachij ].
Warakin – imię po ojcu od mordowińskiego męskiego imienia własnego Warak, z ejrza - mordowińskiego waraka – ‘wrona’. Waraksin – imię po ojcu [ otczestwo – imię odojcowskie ] od niecerkiewnego męskiego imienia własnego Waraksa; w dokumencie z 1592 roku. Waraksa onisimow syn [ właściwe nazwisko dla syna ] – ziemianin Zwienigrodzkiego powiatu; imię – z dialektalnego waraksa – ‘brudas lub gaduła’; nazwisko [ otczestwo – imię odojcowskie ] w dokumentach – z 1495 roku. I jeszcze waraki – tak nazywają na rosyjskiej Północy góry skaliste, porośnięte lasem.
W „Onomastikonie” rejestrowane przez Wiesiełowskiego Waraksa, Waraksiny: Lew i Nikita Iwanowiczowie Waraksiny, ziemianie, 1498 r., Nowogród; Waraksa Onisimowicz Karcew, 1559 r., Zwienigorod; Waraksiny, XVI – XVII wiek., Smoleńsk. Waraka, waraksa: 1) lichy mistrz, lichy pisarz, 2) pleciuga, gaduła (Dal); waraksit – brudas.
2.
Waraksin.
Istnieje kilka poglądów na pochodzenie i znaczenie nazwiska Warakin, Warakosow, Waraksa, Waraksin, Warakszyn, Warachiłow, Warachisin, Waraszczew. Po pierwsze, imiona. Warachiił [ z hebrajskiego – ‘Bóg pobłogosławił ' ], Warachij, Warachisij, wreszcie, Warak. Wszyscy oni w słownikach posiadają uwagę „stare”, „rzadkie”. Ale właśnie w nazwiskach oni i mogli zachować się. Po drugie, waraka, warakosa, waraksa, waraksza - tak nazywano złego pisarza i ogólnie mistrza, u którego « ręce nie są do końca włożone ». A warakusza – to ptaszek, umiejący imitować trele słowika. W północnych górach waraka – stroma skała, skała nad brzegiem rzeki albo jeziora. Pewne źródła wskazują, co Waraka – to imię, rozpowszechnione w Mordowii i tłumaczone jako ‘wrona'.
3.
Waraksin.
Otczestwo [ imię odojcowskie ] od niecerkiewnego męskiego imienia Waraksa; w dokumentach z 1592 roku. Waraksa onisimow syn [ właściwe nazwisko dla syna ] – ziemianin Zwienigrodzkiego powiatu; imię – z dialektalnego waraksa – ‘brudas, kocmołuch, niechluj’ lub ‘gaduła, pleciuga’; nazwisko [ otczestwo ] w dokumentach z 1495 roku.
Zaintrygowała mnie informacja podana przez rosyjskich etymologów, że imię Warak, Waraka jest męskim imieniem występującym bardzo często w Mordowii i pochodzi z języka ejrza – Mordawa. Mordwini [ Mordwa ] – ludność mówiąca językami ugrofińskimi z grupy języków wołżańskich; zamieszkuje [ w rozrzuconych skupiskach ] głównie Federację Rosyjską: Republikę Mordwińską oraz Republikę Tatarstanu i obwody: samarski, penzeński, orenburski, niżnonowogrodzki oraz Syberię; także w Azji Środkowej w Armenii i w USA. W 2003 było około 1 054 000 Mordwinów. Mordwini z Tatarstanu, zwani „Karataj” lub „Muksza”, mówią obecnie językiem tatarskim z domieszką słów mordwińskich, a Mordwini z okręgu Niżny Nowogród [ zwani „Terjukanami” lub „Mordwa” ] od XIX w. mówią językiem rosyjskim. Najbardziej wysunięta na zachód i odizolowana grupa Mordwinów Erzja jest nazywana „Szoksza” lub „Szokszo”. Określenie „Mordwini” jest sztuczne, ponieważ ludność ta składa się z dwóch grup etnicznych: Erzja i Moksza, mówiących dwoma różniącymi się językami [ brak jednego języka ogólnonarodowego ] i uważających się za dwa odrębne narody. W autonomicznej Republice Mordwińskiej zamieszkuje mniej niż 1/3 ogólnej liczby Mordwinów. Językami urzędowymi w republice, obok rosyjskiego, są dwa języki mordwińskie: język erzja i język moksza.
Język ejrza [ эрзянь кель, ersjan kel´] – język lub dialekt używany przez jedną z dwóch grup Mordwinów, zamieszkujących wschodni skrawek europejskiej części Rosji: Mordowię, gdzie jest językiem urzędowym, a także Tatarstan, Baszkirię, Czuwaszję oraz obwody: niżegorodzki, orenburski, penzeński, samarski, saratowski i uljanowski. Mordwini Erzja żyją także w diasporze na dalekim wschodzie Rosji, a poza granicami tego kraju – w Kazachstanie, Estonii i Armenii. Język mordwiński – erzja jest kontynuacją prajęzyka proto – ugro – fińskiego, używanego w I tys. p.n.e. przez plemiona ugrofińskie zamieszkujące płn. – wsch. Europę.
Encyklopedia Gutenberga tak pisze o Mordawinach. „Mordawini – ( Mordwa, u kronikarzy Mordia, Mordens ), szczep Finnów wschodnich, zamieszkujący gub. saratowską, samarską, symbirską, orenburską, kazańską, tambowską i nowogrodzką, liczący około 1 i 1/2 mil głów, obejmuje Erzan, Mokszan, Terjuchan i Koratajów. M. wykazują wpływy germańskie, litewskie, słowiańskie i niezbadane bliżej irańskie; od XIII. w. wiodą życie osiadłe, oddają się rolnictwu, zajmując się nieco rybactwem, pasterstwem, tkactwem i przeróbką wełny. Mieszkają w zagrodach; stroje męskie wykazują duże wpływy rosyjskie, kobiety jeszcze noszą stare swe stroje ( koszula, wyszywany kaftan, pfoty czepek wysoki [ u Erzan ] lub niski [ u Mokszan ] ). M. są grecko–kat. wyznania; panuje jednak wśród nich wiele zabobonów, wiara w czary znaleźć też można resztki czci przodków i dawnych bóstw. Język m. należy do grupy ugro–fińskiej języków uralo–ałtajskich.”.
Skoro Mordowini z grupy językowej ejrza zamieszkiwali i mieszkają nadal w Estonii a imię Warak i Waraka pochodzi z dialektu ejrza – Mordowia to i może nazwisko Waraku(o)mski wywodzi się z tego kręgu językowego.
Aby nie było tak łatwo to nazwisko Waraksa ma też pochodzić z języka jaćwińskiego. Jaćwingowie zamieszkiwali mniej więcej obecne ziemie Suwalszczyzny. Zatem, poczynając od obecnej Estonii poprzez Łotwę, Litwę aż po obecną Suwalszczyznę tereny te zamieszkiwały tak zwane plemiona Bałtyjskie, które miały różne pochodzenie i posługiwały się różnymi dialektami, które wzajemnie się przenikały i obecnie trudno jest jednoznacznie stwierdzić z jakiego języka może pochodzić konkretne słowo a tym bardzie co ono mogło znaczyć w danym języku i w konkretnym czasie.
Krzysztofie, masz zatem spory wybór od kogo lub czego może pochodzić ewentualnie nazwisko Waraku(o)mski. Na sam koniec dodam, że w dawnej Polsce oraz obecnie jest notowane nazwisko Warak, Warakom, Waraksa, Waraxa.
Pozdrawiam – Roman.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Mordowia
https://pl.wikipedia.org/wiki/Mordwini
http://www.gutenberg.czyz.org/word,49344
https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_moksza
https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_erzja
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Mordowia;3943417.html
http://www.portal.arcana.pl/Mordowia-sw ... ,3819.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Estonii
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ja%C4%87wingowie
https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zy ... i%C5%84ski
http://www.tygodnikprzeglad.pl/ci-wspan ... cwingowie/
http://www.krainajacwingow.pl/jacwingowie-482.htm
https://historiamniejznanaizapomniana.w ... wojownicy/
Ps.
Trochę informacji o rodzie Warak(u)omski oraz Waraksa znajdziesz w następujących publikacjach:
1. Szymon Konarski: Szlachta Kalwińska w Polsce; Warszawa, 1936.
Tu jest link do elektronicznej wersji tego opracowania:
http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=47313
2. Czesław Janikowski: Powiat Oszmiański. Materiały Do Dziejów Ziemi I Łudzi. Część Pierwsza; Petersburg, 1896.
Tu jest link do elektronicznej wersji tego opracowania:
https://polona.pl/item/501313/5/
Roman.

