Re: Pochodzenie nazwisk Warta.
: ndz 19 lip 2020, 15:31
Pietrek83 pisze:ROMAN_B myślałem że ci już za to bardzo dziękowałem, jeśli nie to przepraszam nie bądź zły na mnie...
Chciał bym spytać o etymologię nazwiska Warta z dawnej ziemi krakowskiej okolice Myszkowa, czy jest to jasne i pochodzi od nazwy rzeki która tam zaczyna swój bieg czy są jeszcze inne wskazówki?
(...).
Piotrek
Dzień dobry.
Rozważania o etymologii nazwiska Warta.
Dlaczego ktoś został nazwany Warta? Moim zdaniem tylko wszechstronna kwerenda różnych źródeł, w tym dokumentów historycznych, genealogicznych, słownikowych czy językoznawczych może, choć nie musi, odpowiedzieć na pytanie od kogo, od czego, w jaki sposób i kiedy powstała konkretna nazwa osobowa oraz rozwiać różne dylematy odnoszące się do pochodzenia społecznego albo etnicznego osób noszących miano Warta. Bo jak mówił profesor Kazimierz Rymut: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Natomiast, profesor Aleksander Brückner wielokrotnie pisał, że „my dziś nie rozumiemy znaczenia różnych słów używanych dawniej”.
Pamiętać też trzeba, że niektóre słowa mogą pochodzić z różnych historycznych dialektów języka polskiego, w tym i z gwary. Nie można też wykluczyć, iż wspomniane miano jest reliktem wywodzącym się z języka [pra]słowiańskiego albo staropolskiego. W grę mogą też wchodzić inne języki. Zatem, i hybrydy językowe lub/i spolszczenia obcych nazw osobowych. Nie można też odrzucić przeinaczeń pisowni albo zjawisk fonetycznych występujących w języku polskim oraz innych językach.
Nazwisko należy traktować nie tylko jako element służący do identyfikacji poszczególnych osób, ale również jako zjawisko językowe. Każda nazwa osobowa jako kategoria onimiczna ustalała się i stabilizowała w określonych warunkach administracyjno – prawnych, społeczno – środowiskowych. Nazwisko oddaje złożoność stosunków kulturowych i językowych na pograniczu i na obszarach z nim sąsiadujących oraz w miejscach gdzie występuje ludność [ osoby ] o różnej narodowości czy kulturze.
Każde miano, jak wspomniałem ma charakter identyfikujący nie tylko osobniczo, ale terytorialnie oraz etnicznie. Nazwy osobowe stanowią nieodłączny element kontaktów językowych w miejscach gdzie wzajemnie się przenikają. Współżycie różnych osób, grup ludności [ narodowości ] obok siebie sprzyjało procesowi polonizacji obcego nazewnictwa osobowego na obszarze Polski. W miarę procesów asymilacyjnych nazwiska te ulegały najłatwiej upodobnieniom fonetycznym, następnie ortograficznym, aby nawet zmienić swe znaczenie. Podobne zjawisko występowało też w odwrotnym kierunku.
Przystępując do pracy nad pochodzeniem i powstaniem konkretnego nazwiska trzeba mieć zawsze na uwadze, że nie poruszamy się we współczesności, gdzie każda dorosła osoba ma dowód osobisty, numer PESEL oraz trwałe, dziedziczne i nie nienaruszalne nazwisko. W wieku XVII, XVIII, a nawet w połowie wieku XIX nazwy osobowe były bardzo ruchome, elastyczne a co za tym idzie ulegały zmianie aż do ukształtowania się dziedzicznego nazwiska. W Twoim przypadku nazwy osobowej Warta.
Na obszarze obecnej Polski w roku 2002 według PESEL osób o nazwisku Warta zamieszkiwało 271, w tym: kobiet: 131, mężczyzn 140. Ta konstatacja mówi, że jest to rzadkie nazwisko. Najwięcej osób o tym mianie mieszka w powiecie suskim [ małopolskie ] – 92. W powiecie myszkowskim [ śląskie ] – 23.
Szczegółowy rozkład występowania nazwy osobowej Warta w powiatach na obszarze obecnej Polski znajdziesz na mapie zamieszczonej pod linkiem:
https://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Nd ... isko=Warta
Dr Jolanta Przyklenk twierdzi, że nazwa rzeki Warta ma następującą etymologię: „Warta pochodzi od prasłowiańskiej formy *vŗ’t-. Obecna dziś cząstka -ar- to rezultat przekształceń sonantu ŗ’, który w pozycji przed t, d, s, z, n, r, ł przechodził w ar. Nazwa rzeki wiąże się ze staropolskimi leksemami: wart ‘prąd’; wartki; wartkość; wartować ‘przerzucać’; wartać (np. wrzecionem).”.
Prof. Jan Miodek o pochodzeniu nazwy rzeki Warty pisał: „Sama Warta natomiast, oczywiście, spokrewniona jest z takimi słowami, jak wiercić (się), wartki, wartko, i etymologicznie oznacza "rzekę o wartkim nurcie" albo "rzekę wiercącą, czyli wijącą się".”.
Pytasz, czy nazwisko Warta pochodzi od nazwy rzeki Warta? W Polsce jest też miasto Warta, które leży nad rzeką o tej samej nazwie. Nazwa miasta pochodzi od nazwy rzeki.
Nazwa osobowa Warta może mieć jakiś związek z mianem Warda. W Polsce osób o tym nazwisku jest 3482 [ kobiet 1793, mężczyzn 1689 ]. Można je też spotkać w powiecie myszkowskim. W roku 2002 odnotowano w tym powiecie 4 osoby o tym nazwisku.
W języku polskim występuje zjawisko:
• ubezdźwięcznieia [ desonoryzacja ] jest to upodobnienie fonetyczne polegające na tym, że spółgłoska dźwięczna traci dźwięczność. Upodobnieniom tym ulegają głównie spółgłoski dźwięczne, które mają swoje odpowiedniki różniące się jedynie dźwięcznością. Między innymi są to spółgłoski d-t [ d dźwięczna, t bezdźwięczna ],
• udźwięcznienia [ sonoryzacja ] jest to upodobnienie fonetyczne polegające na tym, że spółgłoska bezdźwięczna zyskuje dźwięczność. Upodobnieniom tym ulegają w polskim spółgłoski, które mają swoje odpowiedniki różniące się jedynie dźwięcznością. Między innymi są to spółgłoski d-t [ d dźwięczna, t bezdźwięczna ].
W takim razie nazwa osobowa Warda może przejść w miano Warta. Tak samo jak i miano Warta może przejść w nazwę osobową Warda. Czy takie procesy fonetyczne wystąpiły w tym konkretnym przypadku? Tego nie wiem. Wymaga to bardziej dogłębnych badań. To już pozostawiam Tobie.
Według prof. Aliny Naruszewicz-Duchlińskiej nazwisko Warda ma następującą genezę:
„Warda. Nazwisko pochodzi od nazwy osobowej Warda, ta od warda ‘mańkut’, por. także wardać ‘łazić’. Potencjalną podstawę nazwiska stanowi także nazwa miejscowe Warda – folwark w b. pow. sejneńskim (zob. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII s. 949). Nazwę osobową Warda odnotowano na terenie Polski w 1343 roku (zob. K. Rymut, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, t. II L-Ż, Kraków 2001, s. 654).”.
Piotrze, jak zauważyłeś istnieje wiele podstaw słowotwórczych, od których mogło powstać nazwisko Warta. Tak więc można przyjąć, że miano Warta jest niejasną nazwą osobową. Zatem, od czego pochodzi to konkretne nazwisko Warta, o które pytasz trudno jest jednoznacznie odpowiedzieć – potrzebne są bardziej dogłębne badania. To już pozostawiam Tobie.
Roman.
