Smelkowski - rozważania o etymologii nazwiska.
: czw 18 lut 2021, 18:09
Magdo, dzień dobry.
Pytasz o etymologię nazwiska Smelkowski. Pan Władysław Moskal zaproponował Ci swoje spojrzenie na genezę wspomnianej nazwy osobowej. Ja, przedstawię Ci moje subiektywne rozważania na temat pochodzenia i znaczenia miana Smelkowski.
Rozważania o etymologii nazwiska Smelkowski.
W Polsce w roku 2002 osób o nazwisku Smelkowski było 114 a osób o nazwisku Smelkowska było 118. Szczegółowy rozkład występowania nazwiska Smelkowski zobaczysz na mapie znajdującej się pod linkiem http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... Smelkowski
Natomiast pod linkiem http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... Smelkowska znajdziesz mapę z rozkładem obecności nazwy osobowej Smelkowska na obszarze obecnej Polski w powiatach i województwach. Z danych wynika, że nazwisko Smelkowski i Smelkowska jest dość rzadkim mianem w Polsce. Najczęściej występuje w Wielkopolsce, nieco mniejszą liczebność tego nazwiska można zaobserwować na szeroko rozumianym Pomorzu.
Hipoteza 1.
Z uwagi na przyrostek -ski, który występuje w nazwisku Smelkowski, można domniemywać, że jest to odmiejscowa nazwa osobowa. Zatem, nazwisko Smelkowski:
• może być szlachecką nazwą osobową. Mówi to nam, że pierwsza osoba nosząca miano Smelkowski była właścicielem [ częściowym właścicielem ] jakieś wsi, osady, miasta i od niej przyjęła nazwisko,
• może być nieszlachecką nazwą osobową. Mówi nam to, iż pierwsza osoba nosząca nazwisko Smelkowski nie była właścicielem lub nie była częściowym właścicielem miejscowości, od której przyjęła albo zostało jej nadane miano Smelkowski. Takie nazwisko mówi nam tylko, iż osoba taka urodziła się, pochodziła albo mieszkała w danej miejscowości, od której pochodzi nazwa osobowa Smelkowski.
Tu powstaje pytanie jak nazywała się wieś, osada, miasto albo inne miejsce, od którego utworzono nazwisko Smelkowski? Takimi miejscowościami mogą być miejsca o nazwie typu Smelków, Smelkowo albo Smelki. Tylko czy takie miejscowości istniały na obszarze dawnej Rzeczypospolitej.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wydany w latach 1880 – 1902 w Warszawie przez Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego i Władysława Walewskiego, który rejestrował toponimy z obszaru Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz niektórych terenów ościennych [ m.in. części Śląska, czy Prus Książęcych ] nie wymienia miejscowości, o których wspomniałem. Nie oznacza to, że takich miejsc nie było. Mogły one zmienić nazwę na inną lub przestać istnieć z jakiś powodów i słuch po nich zaginął.
Znalazłem litewską wieś o nazwie Smelki, która w roku 1898 położona była w guberni wileńskiej, w powiecie wileńskim, w gminie Wielki Dwór. O tej miejscowości wspomniano tekście pt. Obszar języka litewskiego w gub. Wileńskiej, którego autorem był Anonim. Ukazał on się w części o nazwie II. Dział etnograficzny na stronie 20 w tomie 3 opracowania pt. Materyały antropologiczno – archeologiczne i etnograficzne, które ukazały się staraniem Komisyi Umiejętności w Krakowie w roku 1898.
Przyjmując, że nazwisko Smelkowski jest odmiejscową nazwą osobową, która powstała od nazwy wsi Smelki, która położona była w dawnej gminie Wielki Dwór, w dawnym powiecie wileńskim, w dawnej guberni wileńskiej, to zostało one utworzone za pomocą złożonego przyrostka -owski.
Hipoteza 2.
Magdo, w swoim poście wspominasz, że znalazłaś przodków w Wielkopolsce, to jest w Poznaniu, w Gnieźnie, we Wrześni, w Kościanie i w Śremie oraz na Pomorzu [ Gniew, Puck ] i ostatnio jedną osobę w Tarnowie. Twoje odkrycie w znacznym stopniu pokrywa się z rozmieszczeniem nazwiska Smelkowski, które uwidocznione zostało na mapach, do którym zamieściłem linki na wstępie mojego postu. W zasadzie można powiedzieć, że historyczna Wielkopolska to matecznik nazwy osobowej Smelkowski. Miano Smelkowski może być tak zwanym nazwiskiem sztucznym, które powstało na wzór i podobieństwo polskich nazwisk odmiejscowych, szlacheckich. Nazwiska typu szlacheckiego były uznawane za lepsze, które przydawały osobie je noszącej godności, szacunku. Czy tak było? Istnieje taka możliwość. W takim razie do utworzenia nazwiska Smelkowski użyto złożonego odmiejscowego formatu -owski. Tylko jaka była ewentualna nazwa osobowa, od której utworzona miano Smelkowski? Moim zdaniem może chodzić o miano Smelka.
Nazwa osobowa Smelka w największym natężeniu występuje w Wielkopolsce. Najwięcej osób o tym nazwisku obecnie zamieszkuje Wielkopolskę, to jest powiat poznański i miasto Poznań. Nieco mniej osób o tym mianie mieszka w powiecie międzychodzkim i szamotulskim. Drugim obszarem gdzie dość licznie występuje nazwisko Smelka jest powiat zgierski w województwie łódzkim. W sumie na obszarze dzisiejszej Polski osób o nazwisku Smelka mieszka 76 [ kobiet: 41, mężczyzn: 35 ] – dane dotyczą roku 2002. Rozkład nazwiska Smelka zobaczysz na mapie pod linkiem, który zamieszczam:
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... sko=Smelka
W gwarze poznańskiej istnieje słowo smelka. Gwara poznańska, czyli mowa mieszkańców Poznania, to zespół dialektu regionalnego oraz słów pochodzących bezpośrednio z języka niemieckiego. Do języka niemieckiego gwara nawiązuje nie tylko poprzez germanizmy, ale i składnię. Gwara tą cechuje też stosowanie sufiksów zdrabniających. Jej historia sięga XVIII wieku. Był to czas zaboru pruskiego i w tym czasie zaborcy starali się zgermanizować mowę poznaniaków i Wielkopolan. Język niemiecki był językiem urzędowym i stosowano go w urzędach, instytucjach oraz w szkołach. W roku 1887 język polski całkowicie usunięto z programów szkolnych Wielkiego Księstwa Poznańskiego jak i w szkołach ludowych Prus Zachodnich. Tak więc ludność polska stała się dwujęzyczna, używała języka niemieckiego i języka polskiego.
Jak wspomniałem w gwarze poznańskiej istnieje słowo smelka. Bogdan Walczak w artykule pt. Warstwy chronologiczne germanizmów w gwarze miejskiej Poznania, który opublikowany został w periodyku Gwary Dziś 8/2016, str. 87 – 95, pisał, że słowo smelka należy do germanizmów – smelka ‘zupa z chleba lub z bułki’ [ strona 92 ].
Andrzej Brencz w swojej książce pt. Wielkopolska jako region etnograficzny, która została wydana w Poznaniu w roku 1996 przez Wydawnictwo Poznańskie między innymi pisał: „Nazwa „smelka” // „snelka” występuje w szerokim zasięgu na obszarze Wielkopolski ( z wyjątkiem części zachodniej i północnej ) posiada dwa znaczenia. W pasie wschodnim, ciągnącym się przez Kujawy, aż po Koło, Turek, Poddębice, oznacza zupę z mąki na wodzie lub mleku i często występuje obocznie z nazwą typu „naworka” ( worka ). Na pozostałym obszarze oznacza zupę z chleba na wodzie lub mleku” [ strona 138 ]. Smelka / snelka to też zupa z czerstwych kawałków chleba, zalanych gorącą z odrobiną tłuszczu albo zupa mleczna z pokruszoną bułką.
Zatem, snelka [ smelka ] to rozdrobnione pieczywo rozmoczone w wodzie lub mleku i podawane jako zupa. Inna nazwa tej zupy to wodzianka. Nazwa tej zupy występuje w gwarze poznańskiej oraz w gwarze Górnego Śląska. Nazwa tej zupy pochodzi od niemieckiego słowa schnell ‘szybki, wartki, szybko’.
[ za: Lidia Przymuszała: Motywacja gwarowych nazw zup (na materiale śląskim), w: Historia języka, dialektologia, onomastyka w nowych kontekstach interpretacyjnych pod red. Renaty Przybylskiej, Macieja Raka, Agaty Kwaśnickiej-Janowicz; Wydawnictwo UJ, Kraków 2018, strona 357.
Anna Piotrowicz, Małgorzata Witaszek – Samborska: O żywotności zapożyczeń niemieckich w gwarze miejskiej Poznania, w: Gwary dziś. 7. Rocznik poświęcony dialektologii słowiańskiej, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2015, strona 212. ]
Niemiecki wyraz schnell wywodzi się od pragermańskiego słowa snel ‘szybki’. Słowo snel występuje w języku holenderskim [ niderlndzkim ], który wyodrębnił się z dialektów dolnofrankońskich języka dolnoniemieckiego około VII / VIII wieku. Jego najstarsze pisemne zabytki pochodzą z IX wieku. Pierwszy tekst pisany w języku niderlandzkim pochodzi z 1100 roku.
Zatem, wyraz smelka / snelka to germanizm. Germanizm to wyraz, zwrot lub konstrukcja składniowa przejęte z języka niemieckiego albo na nim wzorowane. Smelka / snelka pochodzi od niemieckiego wyrazu schnell ‘szybko, szybki’. Tak więc smelka / snelka / sznelka to wyraz wzorowany [ podstawa zapożyczona ] na niemieckim słowie schnell ‘szybko, szybki’. Można powiedzieć, że smelka / snelka / sznelka to „szybka” zupa.
Z jakimś prawdopodobieństwem nazwisko Smelka może też oznaczać kogoś szybkiego, kogoś kto robi coś szybko itd.
Magdo, mam nadzieję, że moje rozważania o genezie nazwiska Smelkowski pomogą Ci choć trochę w Twoich badaniach nad jego etymologią oraz w badaniach genealogicznych.
Pozdrawiam – Roman.
Pytasz o etymologię nazwiska Smelkowski. Pan Władysław Moskal zaproponował Ci swoje spojrzenie na genezę wspomnianej nazwy osobowej. Ja, przedstawię Ci moje subiektywne rozważania na temat pochodzenia i znaczenia miana Smelkowski.
Rozważania o etymologii nazwiska Smelkowski.
W Polsce w roku 2002 osób o nazwisku Smelkowski było 114 a osób o nazwisku Smelkowska było 118. Szczegółowy rozkład występowania nazwiska Smelkowski zobaczysz na mapie znajdującej się pod linkiem http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... Smelkowski
Natomiast pod linkiem http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... Smelkowska znajdziesz mapę z rozkładem obecności nazwy osobowej Smelkowska na obszarze obecnej Polski w powiatach i województwach. Z danych wynika, że nazwisko Smelkowski i Smelkowska jest dość rzadkim mianem w Polsce. Najczęściej występuje w Wielkopolsce, nieco mniejszą liczebność tego nazwiska można zaobserwować na szeroko rozumianym Pomorzu.
Hipoteza 1.
Z uwagi na przyrostek -ski, który występuje w nazwisku Smelkowski, można domniemywać, że jest to odmiejscowa nazwa osobowa. Zatem, nazwisko Smelkowski:
• może być szlachecką nazwą osobową. Mówi to nam, że pierwsza osoba nosząca miano Smelkowski była właścicielem [ częściowym właścicielem ] jakieś wsi, osady, miasta i od niej przyjęła nazwisko,
• może być nieszlachecką nazwą osobową. Mówi nam to, iż pierwsza osoba nosząca nazwisko Smelkowski nie była właścicielem lub nie była częściowym właścicielem miejscowości, od której przyjęła albo zostało jej nadane miano Smelkowski. Takie nazwisko mówi nam tylko, iż osoba taka urodziła się, pochodziła albo mieszkała w danej miejscowości, od której pochodzi nazwa osobowa Smelkowski.
Tu powstaje pytanie jak nazywała się wieś, osada, miasto albo inne miejsce, od którego utworzono nazwisko Smelkowski? Takimi miejscowościami mogą być miejsca o nazwie typu Smelków, Smelkowo albo Smelki. Tylko czy takie miejscowości istniały na obszarze dawnej Rzeczypospolitej.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wydany w latach 1880 – 1902 w Warszawie przez Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego i Władysława Walewskiego, który rejestrował toponimy z obszaru Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz niektórych terenów ościennych [ m.in. części Śląska, czy Prus Książęcych ] nie wymienia miejscowości, o których wspomniałem. Nie oznacza to, że takich miejsc nie było. Mogły one zmienić nazwę na inną lub przestać istnieć z jakiś powodów i słuch po nich zaginął.
Znalazłem litewską wieś o nazwie Smelki, która w roku 1898 położona była w guberni wileńskiej, w powiecie wileńskim, w gminie Wielki Dwór. O tej miejscowości wspomniano tekście pt. Obszar języka litewskiego w gub. Wileńskiej, którego autorem był Anonim. Ukazał on się w części o nazwie II. Dział etnograficzny na stronie 20 w tomie 3 opracowania pt. Materyały antropologiczno – archeologiczne i etnograficzne, które ukazały się staraniem Komisyi Umiejętności w Krakowie w roku 1898.
Przyjmując, że nazwisko Smelkowski jest odmiejscową nazwą osobową, która powstała od nazwy wsi Smelki, która położona była w dawnej gminie Wielki Dwór, w dawnym powiecie wileńskim, w dawnej guberni wileńskiej, to zostało one utworzone za pomocą złożonego przyrostka -owski.
Hipoteza 2.
Magdo, w swoim poście wspominasz, że znalazłaś przodków w Wielkopolsce, to jest w Poznaniu, w Gnieźnie, we Wrześni, w Kościanie i w Śremie oraz na Pomorzu [ Gniew, Puck ] i ostatnio jedną osobę w Tarnowie. Twoje odkrycie w znacznym stopniu pokrywa się z rozmieszczeniem nazwiska Smelkowski, które uwidocznione zostało na mapach, do którym zamieściłem linki na wstępie mojego postu. W zasadzie można powiedzieć, że historyczna Wielkopolska to matecznik nazwy osobowej Smelkowski. Miano Smelkowski może być tak zwanym nazwiskiem sztucznym, które powstało na wzór i podobieństwo polskich nazwisk odmiejscowych, szlacheckich. Nazwiska typu szlacheckiego były uznawane za lepsze, które przydawały osobie je noszącej godności, szacunku. Czy tak było? Istnieje taka możliwość. W takim razie do utworzenia nazwiska Smelkowski użyto złożonego odmiejscowego formatu -owski. Tylko jaka była ewentualna nazwa osobowa, od której utworzona miano Smelkowski? Moim zdaniem może chodzić o miano Smelka.
Nazwa osobowa Smelka w największym natężeniu występuje w Wielkopolsce. Najwięcej osób o tym nazwisku obecnie zamieszkuje Wielkopolskę, to jest powiat poznański i miasto Poznań. Nieco mniej osób o tym mianie mieszka w powiecie międzychodzkim i szamotulskim. Drugim obszarem gdzie dość licznie występuje nazwisko Smelka jest powiat zgierski w województwie łódzkim. W sumie na obszarze dzisiejszej Polski osób o nazwisku Smelka mieszka 76 [ kobiet: 41, mężczyzn: 35 ] – dane dotyczą roku 2002. Rozkład nazwiska Smelka zobaczysz na mapie pod linkiem, który zamieszczam:
http://nlp.actaforte.pl:8080/Nomina/Ndi ... sko=Smelka
W gwarze poznańskiej istnieje słowo smelka. Gwara poznańska, czyli mowa mieszkańców Poznania, to zespół dialektu regionalnego oraz słów pochodzących bezpośrednio z języka niemieckiego. Do języka niemieckiego gwara nawiązuje nie tylko poprzez germanizmy, ale i składnię. Gwara tą cechuje też stosowanie sufiksów zdrabniających. Jej historia sięga XVIII wieku. Był to czas zaboru pruskiego i w tym czasie zaborcy starali się zgermanizować mowę poznaniaków i Wielkopolan. Język niemiecki był językiem urzędowym i stosowano go w urzędach, instytucjach oraz w szkołach. W roku 1887 język polski całkowicie usunięto z programów szkolnych Wielkiego Księstwa Poznańskiego jak i w szkołach ludowych Prus Zachodnich. Tak więc ludność polska stała się dwujęzyczna, używała języka niemieckiego i języka polskiego.
Jak wspomniałem w gwarze poznańskiej istnieje słowo smelka. Bogdan Walczak w artykule pt. Warstwy chronologiczne germanizmów w gwarze miejskiej Poznania, który opublikowany został w periodyku Gwary Dziś 8/2016, str. 87 – 95, pisał, że słowo smelka należy do germanizmów – smelka ‘zupa z chleba lub z bułki’ [ strona 92 ].
Andrzej Brencz w swojej książce pt. Wielkopolska jako region etnograficzny, która została wydana w Poznaniu w roku 1996 przez Wydawnictwo Poznańskie między innymi pisał: „Nazwa „smelka” // „snelka” występuje w szerokim zasięgu na obszarze Wielkopolski ( z wyjątkiem części zachodniej i północnej ) posiada dwa znaczenia. W pasie wschodnim, ciągnącym się przez Kujawy, aż po Koło, Turek, Poddębice, oznacza zupę z mąki na wodzie lub mleku i często występuje obocznie z nazwą typu „naworka” ( worka ). Na pozostałym obszarze oznacza zupę z chleba na wodzie lub mleku” [ strona 138 ]. Smelka / snelka to też zupa z czerstwych kawałków chleba, zalanych gorącą z odrobiną tłuszczu albo zupa mleczna z pokruszoną bułką.
Zatem, snelka [ smelka ] to rozdrobnione pieczywo rozmoczone w wodzie lub mleku i podawane jako zupa. Inna nazwa tej zupy to wodzianka. Nazwa tej zupy występuje w gwarze poznańskiej oraz w gwarze Górnego Śląska. Nazwa tej zupy pochodzi od niemieckiego słowa schnell ‘szybki, wartki, szybko’.
[ za: Lidia Przymuszała: Motywacja gwarowych nazw zup (na materiale śląskim), w: Historia języka, dialektologia, onomastyka w nowych kontekstach interpretacyjnych pod red. Renaty Przybylskiej, Macieja Raka, Agaty Kwaśnickiej-Janowicz; Wydawnictwo UJ, Kraków 2018, strona 357.
Anna Piotrowicz, Małgorzata Witaszek – Samborska: O żywotności zapożyczeń niemieckich w gwarze miejskiej Poznania, w: Gwary dziś. 7. Rocznik poświęcony dialektologii słowiańskiej, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2015, strona 212. ]
Niemiecki wyraz schnell wywodzi się od pragermańskiego słowa snel ‘szybki’. Słowo snel występuje w języku holenderskim [ niderlndzkim ], który wyodrębnił się z dialektów dolnofrankońskich języka dolnoniemieckiego około VII / VIII wieku. Jego najstarsze pisemne zabytki pochodzą z IX wieku. Pierwszy tekst pisany w języku niderlandzkim pochodzi z 1100 roku.
Zatem, wyraz smelka / snelka to germanizm. Germanizm to wyraz, zwrot lub konstrukcja składniowa przejęte z języka niemieckiego albo na nim wzorowane. Smelka / snelka pochodzi od niemieckiego wyrazu schnell ‘szybko, szybki’. Tak więc smelka / snelka / sznelka to wyraz wzorowany [ podstawa zapożyczona ] na niemieckim słowie schnell ‘szybko, szybki’. Można powiedzieć, że smelka / snelka / sznelka to „szybka” zupa.
Z jakimś prawdopodobieństwem nazwisko Smelka może też oznaczać kogoś szybkiego, kogoś kto robi coś szybko itd.
Magdo, mam nadzieję, że moje rozważania o genezie nazwiska Smelkowski pomogą Ci choć trochę w Twoich badaniach nad jego etymologią oraz w badaniach genealogicznych.
Pozdrawiam – Roman.
