Witajcie, szanowni forumowicze!
Interesuje mnie kwestia pochodzenia nazwiska Trzaszkiewicz.
Sprawa dotyczy mojego przodka, greckokatolickiego księdza o imieniu Stefan Trzaszkiewicz. Jest godny uwagi fakt, że w rejestrze jego zgonu z 1819 roku podano wiek 109 lat. W miejscowości Stupnica (gdzie był księdzem) oraz w sąsiednich wsiach i regionie ogólnie (Samborshchyna) takie nazwisko nie występuje, a jak widzę, jest to dość rzadkie nazwisko
Pochodzenie nazwiska Trzaszkiewicz
Moderatorzy: elgra, Galinski_Wojciech, maria.j.nie
-
Selivan_Jan
- Posty: 133
- Rejestracja: śr 09 lis 2022, 14:36
Rozważania o genezie nazwiska Trzaszkiewicz.
Janie, dobry wieczór.
Szkoda, że nie podałeś położenia administracyjnego położenia wsi Stupnica. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wymienia 6 miejscowości o tej nazwie. Podajesz, że Stupnica znajdowała się w regionie Samborshchyna. Przypuszczam, że chodzi Ci o obszar nazywany Samborszczyzna. Wychodzi na to, że wieś Stupnica położona była w okolicy Sambora. Sambor to obecnie miasto na Ukrainie. Około 16 km od Sambora leży wieś Stupnica. Stupnica (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, tom XI, Warszawa 1890, strona 510. http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geogra ... Tom_XI/510
Rozważania o genezie nazwiska Trzaszkiewicz.
Proces powstawania nazwiska przebiega bardzo różnorodnie. W mojej ocenie nazwa osobowa Trzaszkiewicz może być zbudowana z rdzenia Trzasz- oraz przyrostka -kiewicz [ Trzasz + kiewicz = Trzaszkiewicz ] albo z rdzenia Trzaszk- i sufiksu -iewicz [ Trzaszk + iewicz = Trzaszkiewicz ]. Aby ustalić jego genezę należałoby poddać analizie rdzeń nazwiska oraz człon końcowy, nazywany przyrostkiem.
Jak wspomniałem w mianie Trzaszkiewicz można wyróżnić dwa przyrostki, to jest sufiks -kiewicz oraz -iewicz. W okresie staropolskim przyrostki -ewicz, -owicz, -iewicz występowały w czysto polskiej formie -ewic, -owic, -iewic. Przy czym format -iewic był stosowany po spółgłoskach miękkich, na przykład Koniewic, Zieniewic, Gęsiewic. Pod wpływem ruskim, kresowym [ języka ukraińskiego, języka białoruskiego i pogranicza ] przyrostki te przyjęły formę -owicz, -ewicz, iewicz, czyli końcowe -cz zaczęło funkcjonować już od wieku XV.
W literaturze nazwiska zakończone cząstką -owicz, -ewicz uważane są za nazwiska mieszczańskie. Niemniej jednak nie jest to pogląd dominujący. Początkowo nazwiska zakończone przyrostkiem -icz, -wicz, -owicz, -ewicz nosiła szlachta ruska [ bojarzy ] potem na skutek unii Korony Polskiej z Wielkim Księstwem Litewskim bojarzy zaczęli zmieniać swoje nazwiska na typowe polskie szlacheckie nazwiska zakończone sufiksem -ski. Z biegiem czasu nazwiska zakończone tymi sufiksami przyjmowali chłopi i mieszczanie. Z czasem sufiks -(ow)ic(z) / -(ew)ic(z) stał się strukturalnym przyrostkiem [ nie miał już znaczenia patronimicznego ] i był produktywnym sufiksem za pomocą, którego tworzono nazwiska od podstaw apelatywnych, rzadziej odimiennych, ale także od nazw etnicznych i nazw zawodu, nazw łacińskich oraz służył do polonizacji nazwisk obcych.
W XVII – XVIII wieku mamy do czynienia ze zmianą funkcji sufiksu -(ow)ic(z)/-(ew)ic(z) na znacznym obszarze Polski z pierwotnie patronimicznej, wskazującej na relacje syn – ojciec, na strukturalną, polegającą przede wszystkim na dziedziczeniu bez zmiany nazwiska z tym formantem, ale też na tworzeniu nazwiska uznawanego za lepsze, odbiegające od często apelatywnej podstawy – zgodnie ze stereotypem nazwiska miejskiego. Nazwiska takie tworzone były głównie od podstaw odapelatywnych i współwystępują z nazwiskami tworzonymi przez dodanie wtórnych formantów z elementem -k- [ -kowicz, -kiewicz ]. Nazwy osobowe z formatem -kiewicz, jak Mickiewicz, Sienkiewicz (nie -owicz) pojawiły się od wieku XVI/XVII pod wpływem białoruskim. To -kiewicz było dodawane i do podstaw wyrazowych wschodnich, i do polskich, jak Kwiatkiewicz [ za prof. Aleksandrą Cieślikową ]. Pierwotnie, typowo polskimi sufiksami w nazwiskach są końcówki: „-owic” i „-ewic”. Natomiast, nazwiska zakończone sufiksami „-owycz” i „-ewycz” jednoznacznie wskazują na ich ukraińskie pochodzenie. Na przestrzeni czasu i pod wpływem różnych czynników nazwiska polskie i białorusko – ukraińskie zakończone sufiksem „-owic”, ‘-(i)ewic”, „-owycz” i „-(i)ewycz” zaczęły mieć takie same końcówki, to jest „-owicz”, i „-(i)ewicz”. To spowodowało, że obecnie trudno jest ustalić jakie mają pochodzenie.
W mianie Trzaszkiewicz przyrostek został wyjaśniony. Pozostaje zrozumieć co znaczy rdzeń tej nazwy osobowej, to jest człon Trzasz- i Trzaszk. Może on pochodzić od nazwiska lub przezwiska Trzaszka. Zatem, można zaryzykować hipotezę, że od niego wywodzi się nazwisko Trzaszkiewicz. Trzaszka to oboczność miana Trzaska [ zobacz: Marta Chojnowska, Małgorzata K. Frąckiewicz, Kamil M. Leszczyński: Katalog nazwisk mieszkańców historycznej ziemi łomżyńskiej i pogranicza mazowiecko – podlaskiego. Fragment materiału źródłowego będącego w posiadaniu Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego im. Wagów; strona 146 – 147. ]. W takim razie nazwisko Trzaszkiewicz jak najbardziej może być obocznością nazwy osobowej Trzaskiewicz. Dla pełności obrazu pozostaje ustalenie etymologii nazwiska Trzaska. Internetowy słownik nazwisk w Polsce [ ISNP ] Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk podaje, że nazwa osobowa Trzaska prawdopodobnie pochodzi od:
• wyrazu pospolitego [ przezwiskowe ], od apelatywu trzaska ‘drobny ułomek drewna, drzazga' także 'łuczywo; wiór', zapewne na określenie kogoś chudego, mizernego, wyschniętego jak trzaska,
• od nazwy własnej [ od nazw herbowych ], od nazwy heraldycznej Trzaska.
Z jakimś prawdopodobieństwem nazwa osobowa Trzaskiewicz [ Trzaszkiewicz ] mogła też zostać urobiona od apelatywu trzask ‘suchy, gwałtowny, urwany odgłos’, trzaskać ‘uderzać głośno’. Hipotetycznie może to mieć związek z karczowaniem lasu – trzaskanie siekierą.
Janie, moje rozważania o etymologii nazwiska Trzaszkiewicz są tylko hipotezą roboczą. Może informacje w niej zawarte przydadzą Ci się w dalszych badaniach nad genezą tego nazwiska.
Pozdrawiam – Roman.
Szkoda, że nie podałeś położenia administracyjnego położenia wsi Stupnica. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wymienia 6 miejscowości o tej nazwie. Podajesz, że Stupnica znajdowała się w regionie Samborshchyna. Przypuszczam, że chodzi Ci o obszar nazywany Samborszczyzna. Wychodzi na to, że wieś Stupnica położona była w okolicy Sambora. Sambor to obecnie miasto na Ukrainie. Około 16 km od Sambora leży wieś Stupnica. Stupnica (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, tom XI, Warszawa 1890, strona 510. http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geogra ... Tom_XI/510
Rozważania o genezie nazwiska Trzaszkiewicz.
Proces powstawania nazwiska przebiega bardzo różnorodnie. W mojej ocenie nazwa osobowa Trzaszkiewicz może być zbudowana z rdzenia Trzasz- oraz przyrostka -kiewicz [ Trzasz + kiewicz = Trzaszkiewicz ] albo z rdzenia Trzaszk- i sufiksu -iewicz [ Trzaszk + iewicz = Trzaszkiewicz ]. Aby ustalić jego genezę należałoby poddać analizie rdzeń nazwiska oraz człon końcowy, nazywany przyrostkiem.
Jak wspomniałem w mianie Trzaszkiewicz można wyróżnić dwa przyrostki, to jest sufiks -kiewicz oraz -iewicz. W okresie staropolskim przyrostki -ewicz, -owicz, -iewicz występowały w czysto polskiej formie -ewic, -owic, -iewic. Przy czym format -iewic był stosowany po spółgłoskach miękkich, na przykład Koniewic, Zieniewic, Gęsiewic. Pod wpływem ruskim, kresowym [ języka ukraińskiego, języka białoruskiego i pogranicza ] przyrostki te przyjęły formę -owicz, -ewicz, iewicz, czyli końcowe -cz zaczęło funkcjonować już od wieku XV.
W literaturze nazwiska zakończone cząstką -owicz, -ewicz uważane są za nazwiska mieszczańskie. Niemniej jednak nie jest to pogląd dominujący. Początkowo nazwiska zakończone przyrostkiem -icz, -wicz, -owicz, -ewicz nosiła szlachta ruska [ bojarzy ] potem na skutek unii Korony Polskiej z Wielkim Księstwem Litewskim bojarzy zaczęli zmieniać swoje nazwiska na typowe polskie szlacheckie nazwiska zakończone sufiksem -ski. Z biegiem czasu nazwiska zakończone tymi sufiksami przyjmowali chłopi i mieszczanie. Z czasem sufiks -(ow)ic(z) / -(ew)ic(z) stał się strukturalnym przyrostkiem [ nie miał już znaczenia patronimicznego ] i był produktywnym sufiksem za pomocą, którego tworzono nazwiska od podstaw apelatywnych, rzadziej odimiennych, ale także od nazw etnicznych i nazw zawodu, nazw łacińskich oraz służył do polonizacji nazwisk obcych.
W XVII – XVIII wieku mamy do czynienia ze zmianą funkcji sufiksu -(ow)ic(z)/-(ew)ic(z) na znacznym obszarze Polski z pierwotnie patronimicznej, wskazującej na relacje syn – ojciec, na strukturalną, polegającą przede wszystkim na dziedziczeniu bez zmiany nazwiska z tym formantem, ale też na tworzeniu nazwiska uznawanego za lepsze, odbiegające od często apelatywnej podstawy – zgodnie ze stereotypem nazwiska miejskiego. Nazwiska takie tworzone były głównie od podstaw odapelatywnych i współwystępują z nazwiskami tworzonymi przez dodanie wtórnych formantów z elementem -k- [ -kowicz, -kiewicz ]. Nazwy osobowe z formatem -kiewicz, jak Mickiewicz, Sienkiewicz (nie -owicz) pojawiły się od wieku XVI/XVII pod wpływem białoruskim. To -kiewicz było dodawane i do podstaw wyrazowych wschodnich, i do polskich, jak Kwiatkiewicz [ za prof. Aleksandrą Cieślikową ]. Pierwotnie, typowo polskimi sufiksami w nazwiskach są końcówki: „-owic” i „-ewic”. Natomiast, nazwiska zakończone sufiksami „-owycz” i „-ewycz” jednoznacznie wskazują na ich ukraińskie pochodzenie. Na przestrzeni czasu i pod wpływem różnych czynników nazwiska polskie i białorusko – ukraińskie zakończone sufiksem „-owic”, ‘-(i)ewic”, „-owycz” i „-(i)ewycz” zaczęły mieć takie same końcówki, to jest „-owicz”, i „-(i)ewicz”. To spowodowało, że obecnie trudno jest ustalić jakie mają pochodzenie.
W mianie Trzaszkiewicz przyrostek został wyjaśniony. Pozostaje zrozumieć co znaczy rdzeń tej nazwy osobowej, to jest człon Trzasz- i Trzaszk. Może on pochodzić od nazwiska lub przezwiska Trzaszka. Zatem, można zaryzykować hipotezę, że od niego wywodzi się nazwisko Trzaszkiewicz. Trzaszka to oboczność miana Trzaska [ zobacz: Marta Chojnowska, Małgorzata K. Frąckiewicz, Kamil M. Leszczyński: Katalog nazwisk mieszkańców historycznej ziemi łomżyńskiej i pogranicza mazowiecko – podlaskiego. Fragment materiału źródłowego będącego w posiadaniu Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego im. Wagów; strona 146 – 147. ]. W takim razie nazwisko Trzaszkiewicz jak najbardziej może być obocznością nazwy osobowej Trzaskiewicz. Dla pełności obrazu pozostaje ustalenie etymologii nazwiska Trzaska. Internetowy słownik nazwisk w Polsce [ ISNP ] Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk podaje, że nazwa osobowa Trzaska prawdopodobnie pochodzi od:
• wyrazu pospolitego [ przezwiskowe ], od apelatywu trzaska ‘drobny ułomek drewna, drzazga' także 'łuczywo; wiór', zapewne na określenie kogoś chudego, mizernego, wyschniętego jak trzaska,
• od nazwy własnej [ od nazw herbowych ], od nazwy heraldycznej Trzaska.
Z jakimś prawdopodobieństwem nazwa osobowa Trzaskiewicz [ Trzaszkiewicz ] mogła też zostać urobiona od apelatywu trzask ‘suchy, gwałtowny, urwany odgłos’, trzaskać ‘uderzać głośno’. Hipotetycznie może to mieć związek z karczowaniem lasu – trzaskanie siekierą.
Janie, moje rozważania o etymologii nazwiska Trzaszkiewicz są tylko hipotezą roboczą. Może informacje w niej zawarte przydadzą Ci się w dalszych badaniach nad genezą tego nazwiska.
Pozdrawiam – Roman.