Ralf pisze:Słyszałem, że w AP we Wrocławiu jest kataster józefiński w którym spisano wszystkich chłopów gospodarzy na Śląsku w latach około 1720-1730.
Termin kataster posiada łacińską etymologię, pochodzi
capitastratum i capistratum. Terminy te pochodzą z kolei od
capitum registrum, czyli spis głów (pogłówne). W średniowieczu funkcjonowało także określenie
catastrum, które można przetłumaczyć jako
rejestr lub
oszacowanie.
Na ziemiach polskich do początku XX w. katastrem gruntowym, a w późniejszym okresie także budowlanym, nazywano zbiór materiałów dotyczących gruntów i zawierający mapy oraz rejestry gruntowe z podanymi użytkownikami. Głównym celem jego założenia było uregulowanie spraw fiskalnych, ustanowienie podstawy prawnej do ustalania granic i stworzenie fundamenty hipoteki.
Kataster józefiński. Metryki Józefińskie 1785-1788 (pomiary, będące podstawą do opracowania katastru józefińskiego, przeprowadzone w latach 1785-1788). Reformy, które przypadły na okres panowania Józefa II, objęły: regulację podatku gruntowego, zniesienie pańszczyzny włościan i zamienienie wszystkich powinności włościan względem dworu na czynsz.
W powiatowych urzędach skarbowych w poszczególnych krajach Austrii powstały komórki ewidencji katastru podatku gruntowego. Ówczesny kataster spełniał wielorakie, nie tylko podatkowe funkcje.
Źródło: Monika Mika,
Historia katastru polskiego, [w:] Nr 6/201, Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie, s. 75–85. Publikacja dostępna 17.04.202o Internecie - odsyłacz:
https://www.researchgate.net/publicatio ... _POLSKIEGO
Katastry, które powstały na ziemiach należących do austriackiej linii Habsburgów, mają nieco inną historię.
Pierwszy z nich został założony w 1654 roku na terenie Królestwa Czech i nosił łacińską nazwę
Catastrum rollare lub czeską
Berní rula (staroczeskie
berně – inaczej
daň – danina lub podatek).
W latach 20. XVIII wieku, państwo Habsburgów przygotowywało się do wielkiej reorganizacji ustrojowej. Cesarz Karol VI Habsburg (który panował od 1711 r. do stycznia 1740 r.) polecił przeprowadzenie powszechnej „inwentaryzacji” majątków, dochodów i obowiązujących praw w każdym regionie. Powstał tzw. „
Kataster karoliński”: w latach 1724–1729, sekretarz Urzędu Ziemskiego, Franciszek Wawrzyniec Teichman, sporządził zatwierdzony przez komisarzy ziemskich spis wszystkich praw obowiązujących w księstwach opolskim i raciborskim:
Conclusa Comitalia Inclyti Principatus Opoliensis et Ratiboriensis To gest Zwazek […].
Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Księstwo opolsko-raciborskie, sygnatura 30.
Mikrofilmy z zespołów z zasobu Archiwum Państwowego we Wrocławiu: 8. Księstwo Opolsko-Raciborskie – dokumenty .
Z kolei patentem z dnia 26 lipca 1748 roku ogłoszona została
Korekta Podatkowa (die Steuerrektifikation). Opodatkowaniu podlegały wszystkie obszary produkcyjne niezależnie od tego w czyim były posiadaniu.
Kolejny spis podatkowy został wprowadzony przez Marię Teresę w roku 1757 i od jej imienia nazywany jest „
Katastrem Terezjańskim”, choć oficjalnie nazywany był czwartym katastrem lub drugim katastrem rustykalnym i pierwszym katastrem dominalnym.
[Zobacz: 1. J. Pekař,
České katastry, 1654-1789, se zvláštním zřetelem k dějinám hospodářským a ústúavním, Praha 1932. | 2. W. Fedorowski, Ewidencja gruntów, Warszawa 1974.]
Ad. Urbarze „dziedzicznych książąt opolskich i raciborskich”.
W 2. połowie XVI wieku przystąpiono do „prywatyzacji” byłych majątków książęcych. W tym celu w latach 1564–1566 przeprowadzono ich inwentaryzację, sporządzając urbarze *. Sporządzane przez komisję powołaną przez Sejm Śląski we Wrocławiu, były jedynymi dokumentami urzędowymi w języku niemieckim.
[* Zobacz: R. Heck, J. Leszczyński,
Urbarze dóbr zamkowych opolsko-raciborskich z lat 1566 i 1567, Wrocław 1956.]
Łączę pozdrowienia –
Lidia